Er Landvernd á réttri leið?

Ég hef verið nokkuð hugsi síðustu dag vegna kæru Landverndar, sem tilkomin er vegna jólakveðju til landsmanna frá einu af álfyrirtækjum landsins. Snorri Baldursson, formaður Landverndar, hefur farið mikinn í fjölmiðlum og sumt af því sem eftir honum er haft er nokkuð sérstök túlkun á raunveruleikanum. Ósjálfrátt spyr maður sig hvort þessi aðferðafræði formannsins sé Landvernd til framdráttar.

Á vef Landvernd er skýrt út fyrir hvað samtökin standa. Þar segir: „Landvernd eru frjáls félagasamtök sem starfa að umhverfismálum til að vernda og bæta lífsgæðin í landinu. Hlutverk Landverndar er að standa vörð um íslenska náttúru og vera virkur þátttakandi í stefnumótun, fræðslu og upplýstri ákvarðanatöku í málum er varða landnotkun, auðlindir og umhverfi.“

Ég hef ekkert við þessa stefnu Landverndar að athuga og tel reyndar að hún sé vel orðuð og skynsamleg. Hver vill ekki bæta lífsgæðin í landinu og standa vörð um íslenska náttúru um leið og leitað er jafnvægis milli nýtingar og verndar náttúrauðlinda? En framkvæmd þeirra sem stjórna Landvernd er því miður á annan veg. Ítrekað hafa þessi samtök beitt sér svo einstrengingslega gegn nýtingu auðlinda og uppbyggingu iðnaðar að það gengur í berhögg við hugtakið upplýst ákvarðanataka. Er það tilviljun að þeir aðilar sem hafa valist til að stýra þessum samtökum koma mestmegnis af vinstri væng stjórnmálanna?

Landvernd hefur tekið þá stefnu (sem hvergi er til skrifuð) að berjast gegn orkusæknum iðnaði á Íslandi og þá sérstaklega áliðnaði. Þetta sést vel á framgöngu formannsins nú síðustu daga. En hvað er það við áliðnaðinn á Íslandi sem verðskuldar þessa athygli Landverndar? Ég verð að viðurkenna að ég átta mig bara ekki alveg á því. 

Ál er þriðja algengasta frumefni jarðarinnar, einungis súrefni og kísill finnast í meira magni. Efnið er notað mjög víða vegna eiginleika þess, léttleika og styrks. Í daglegu lífi njótum við öll kosta álsins. Má þar nefna að álnotkun gegnir lykilhlutverki við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, enda sjáum við efnið notað í sífellt meira magni í hverslags samgöngutæki til að létta þau, spara eldsneyti og menga minna. Brýr, þök og hvolf yfir íþróttahallir eru dæmi um mannvirki þar sem ál er notað ásamt gluggum, hurðum og klæðningum úr áli. Þetta merkilega efni er líka notað í búsáhöld, eldunaráhöld, rafleiðslur, lyfjaumbúðir  og í hverskonar umbúðir undir matvæli, svo að fátt eitt sé nefnt.

Ál er notað vegna þess að það er umhverfisvænt, létt og styrkur þess er mikill í samanburði við eðlisþyngd. Fyrirmyndarfyrirtækið Össur byggir til að mynda stóran hluta af framleiðsluvörum sínum á eiginleikum áls.

Gjarnan heyrist að álframleiðsla á Íslandi sé svo mengandi. En er það alveg rétt? Vissulega á sér stað talsverð losun efna í svona stórum verksmiðjum. En óháðir, virtir aðilar fylgjast með að losun sé innan þeirra marka sem getið er um í starfsleyfi og starfsleyfið er gefið út af okkar bestu sérfræðingum hjá Umhverfisstofnun eftir ítarlegt matsferli. En hvað með aðra annars konar starfsemi? Mengar hún ekki neitt? Það er staðreynd að allt brölt okkar mannanna skilur eftir spor í umhverfinu. Við framleiðslu á nútíma þarfaþingum á borð við tölvur á sér til dæmis stað gríðarleg mengun. Við eyðum að meðaltali 300 lítrum af olíu fyrir hvert tonn af fiski sem við færum að landi. Þær flugvélar sem fluttu hingað 1,3 milljónir ferðamanna á síðasta ári losa umtalsvert meira af gróðurhúsalofttegundum en öll stóriðjan á Íslandi gerir. Mestu máli skiptir þó hin mikla framræsing lands sem átt hefur sér stað á síðustu áratugum varðandi losun gróðurhúsalofttegunda. Sjávarútvegur, stóriðjan og flugið blikna í þeim samanburði.

Ef við viljum ræða mengun landsins, ættum við kannski fyrst að snúa okkur að plasti og plastnotkun. Plastmengun fer vaxandi með auknum ferðamannastraumi til landsins og vitað er að þar eru eitrunaráhrif og langur niðurbrotstími mikið vandamál. Plastflöskur eða áldósir – hvort er betra? Plastmengun í hafi er þekkt og gæti ógnað framtíð okkar sem fiskveiðiþjóðar. Vísindamenn hafa varað við hættu sem umhverfinu stafar af plastrusli sem safnast fyrir í lífríkinu. Á hverju ári hafna 8 milljónir tonna af plasti í sjónum og kemst þar inn í fæðukeðjuna. Plastið brotnar niður í litlar agnir þar sem dýr, allt frá rækjum til hvala, éta það með fæðu sinni. Þannig kemst það inn í fæðukeðjuna og mengar. Þetta kann að hafa ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir dýr og menn. Sumir ganga meira að segja svo langt að segja að þarna sé að finna skýringu á minnkandi frjósemi mannkyns.

Mig rekur ekki minni til þess að Landvernd hafi tekið utan um þessar eða aðrar helstu umhverfishættur sem að okkur steðja. Vissulega hefur Landvernd andmælt lagningu Sprengisandslínu og minnt á stefnuleysi í uppbyggingu ferðaþjónustu á hálendinu, en hvenær hefur Landvernd beitt sér gegn ofbeit á afréttum sem er gríðarleg umhverfisvá? Hvenær hefur Landvernd beitt sér fyrir endurheimt votlendis? 

Hið stóra tækifæri Landverndar felst í því að sameina alla Íslendinga, hvaða stjórnmálaskoðanir sem þeir aðhyllast, í vitundarvakningu og varðstöðu um íslenska náttúru. Vonandi bera samtökin gæfu til þess í framtíðinni að láta pólitíska slagsíðu einstakra harðlínumanna ekki spilla fyrir því verðuga markmiði.

Sæstrengurinn - bjargráð eða blekking?

Umræðan um raforkusæstreng til Bretlands er á margan hátt eftirtektarverð. Ég get alveg sett mig í spor þeirra sem hafa ekki skoðað málið mikið en fylgst vongóðir með fréttum. Þeir trúa því að þetta hljóti að vera gott tækifæri, úr því að nokkrir „málsmetandi“ menn telji að svo sé. Erfiðara er að setja sig í spor þeirra sem birta matreiddar upplýsingar um sæstrenginn án þess að kanna eða reikna sig sjálfir niður á niðurstöðu.

Sala á væntingum
Frumlegastur er málatilbúnaður spunameistara sem reyna að telja fólki trú um að það sé gríðarlegt tækifæri í því að loka hér fyrirtækjum til að margfalt hærra fáist verð fyrir raforkusölu um sæstreng. Þetta er blekkingartilraun en kemur kannski ekki á óvart. Það var jú ansi góð „sala“ fyrir nokkrum árum á væntingum um að á Íslandi byggju bestu bankamenn í heimi. En hér horfum við því miður aftur á lítt klæddan keisara spígspora um gullhúðaðar götur.

Ein megin röksemd þess að setja upp sæstreng til Bretlands er að þannig sé hægt að selja græna íslenska orku með gríðarlegum meðlagsgreiðslum breska ríkisins. Meðlagsgreiðslurnar eru aðeins fyrir orku frá nýjum virkjunum sem kemur í stað orku sem framleidd var úr jarðefnaeldsneyti.

Lítil sem engin orka, sem nú er framleidd á Íslandi, fullnægir kröfum um að vera niðurgreidd með þessum hætti. Orka, sem í dag er notuð til iðnaðarframleiðslu á Íslandi, fæst ekki niðurgreidd samkvæmt gildandi reglum í Bretlandi enda er hún ekki ný. Með þessu falla til dæmis um sjálfar sig fullyrðingar um að það væri hægt að fá margfalt hærra verð fyrir orkuna sem í dag er seld til Ísals ef hún væri seld um sæstreng. Slíkar fullyrðingar eru hreinasta vitleysa og það er sorglegt að aðilar, sem þykjast vita eitthvað um orkumál, láti slíkt frá sér fara.

Nokkrar einfaldar staðreyndir
Til viðbótar við þetta líta sölumenn sæstrengsins líka framhjá nokkrum einföldum staðreyndum sem sýna okkur vel að allar hugmyndir um ofsagróða af sölu á orku með grænum niðurgreiðslum eru loftkastalar: 

• Það hefur aldrei verið gerður samningur um grænar niðurgreiðslur þar sem orkusalinn er í öðru landi en ríkisstjórnin sem ætlar að greiða notkunina
• Sæstrengir frá Noregi til annarra Evrópuríkja byggjast ekki á slíkum niðurgreiðslum. Kostnaðurinn við norsku strengina er hins vegar margfalt minni en við ímyndaðan streng til Íslands og því ganga þeir norsku upp.
• Norsk raforka er nánast öll unnin úr vatnsafli og því græn. Norðmenn hafa aldrei fengið grænar niðurgreiðslur frá neinu öðru ríki (þótt þau séu tengd um sæstrengi)
• Reglur Evrópusambandsins, sem leyfa umræddar niðurgreiðslur, eru ætlaðar til að tryggja eðlilega afkomu til þeirra sem reisa nýjar umhverfisvænar virkjanir. Hvergi eru til dæmi um neinn ofsagróða eins og Landsvirkjun hefur látið í veðri vaka. Tálvonir um slíkt minna helst að loforð bankamanna fyrir hrun sem við öll þekkjum af biturri reynslu
• Bresk yfirvöld hafa leitað allra ráða til að minnka umræddar niðurgreiðslur til orkufyrirtækja þar í landi enda blöskrar breskum skattgreiðendum kostnaðurinn. 

Orka, sem mögulega telst umframorka í íslenska kerfinu, er afar lítil í dag og skiptir í raun engu máli í þessu samhengi. Í allra besta falli væri um 5-10% af afkastagetu sæstrengs að ræða.

Möguleikar Íslendinga á ofsagróða á sölu grænnar orku með breskum niðurgreiðslum eru mjög takmarkaðir. Til þess þyrfti að byggja mikið af nýjum virkjunum á Íslandi og ná samkomulagi við Breta um að þeir geri Íslendinga moldríka á kostnað breskra skattgreiðenda.

Horfin tækifæri á markaði
Þá sitjum við uppi með það að orku um sæstreng verður að selja á markaðsverði hverju sinni. Og það gengur einfaldlega aldrei upp. Allir sem skoða málið örlítið sjá að strengurinn getur aldrei staðið undir sér vegna viðvarandi og harkalegrar lækkunar á heimsmarkaðsverði á orku, auk gríðarlegs kostnaðar við lagningu og viðhald strengsins á miklu dýpi við erfiðar aðstæður á Norður-Atlantshafi.

Orkuverð í Evrópu hefur fallið um helming á örfáum árum. Markaðsspár Landsvirkjunar gerðu hins vegar ráð fyrir því að orkuverð mundi tvöfaldast. Verðið í dag á mörkuðum í Evrópu er því aðeins 25-30% af því sem Landsvirkjun spáði. Á breska raforkumarkaðnum var meðalverð vikunnar 14. - 20. desember 2015 rétt um 51 Bandaríkjadalur á megawattsstund. Meðalverð ársins er rétt rúmlega 60 dalir. Meðalverð ársins á Norðurlöndunum er innan við 25 dalir. Til að koma íslenskri raforku á þessa markaði þarf að flytja hana um sæstreng til Evrópu. Kostnaðurinn við þann flutning samkvæmt upplýsingum frá Landsvirkjun er 40 til 50 dalir á MWst. Skúli Jóhannsson hefur lagt fram útreikninga þar sem gert er ráð fyrir að flutnigskostnaðurinn með flutningsmannvirkjum innanlands geti verið helmingi hærri. Ef við notum lægri töluna frá Landsvirkjun þá eru 10-20 dalir eftir ef við seljum orkuna til Bretlands. En ef við ætluðum að selja hana til annarra landa í Evrópu, myndu tekjurnar ekki einu sinni duga fyrir flutningnum um sæstrenginn. Það sjá því allir að þessi áform ganga ekki upp og ekkert bendir til þess að sú staða breytist í fyrirsjáanlegri framtíð. 

Niðurstaða
Niðurstaðan er sú að ef við Íslendingar ætlum að leggja sæstreng til Evrópu, sitjum við líklega uppi með gjaldþrota raforkufyrirtæki og engan orkusækinn iðnað áður en langt um líður. Það er því ótrúlegt að heyra aðila – þar á meðal talsmenn Landsvirkjunar – tala um sæstrenginn sem „gríðarlegt efnahagstækifæri fyrir Ísland“. Slík slagorð minna helst á firringuna í kringum íslenska fjármálamarkaði á árum áður og hin fleygu orð mikils fjárfestingarmógúls: „Það er minni áhætta fólgin í því að kaupa hlutabréf í DeCode en að kaupa þau ekki!“

 

Enn lækkar orkuverðið hjá öllum nema Landsvirkjun

Ástandið í Straumsvík er eldfimt þessa dagana. Starfsmenn álversins og stjórnendur hafa ekki náð að klára kjarasamninga og allt er þar í hnút. Afleiðingin er eðlilega sú að gjá hefur myndast á milli þessara aðila og við slíkar aðstæður er andrúmsloftið á vinnustaðnum þrúgandi.

Enginn vafi leikur á því að staða Rio Tinto Alcan í Straumsvík (RTA) er sérlega erfið og fyrirtækið tapar miklum fjármunum á degi hverjum. Samkeppnishæfni álversins hefur laskast verulega í rekstrarumhverfi óvenju lágs heimsmarkaðsverðs á áli, sem fer saman við miklar orkuverðslækkanir á samkeppnismörkuðum, á meðan orkuverð frá Landsvirkun lækkar alls ekki neitt. Þannig greiðir RTA t.d. um 40% hærra verð fyrir orkuna til álversins hér en í nýgerðum samningum til álvera í Kanada. Verkalýðsforkólfurinn frá Akranesi, Vilhjálmur Birgisson, hélt því fram nýlega að vandamálið með reksturinn í Straumsvík sé í raun raforkusamningurinn við Landsvirkjun frá árinu 2010 en ekki kjaramálin. Verkalýðsforinginn ætti manna best að vita ef einhverju er ábótavant við kjarasamninga, þannig að full ástæða er til að taka greiningu Vilhjálms á stöðunni alvarlega. 

Aðeins ein lausn í sjónmáli?

Þetta þýðir að það virðist bara vera ein lausn á málinu, en hún er sú að raforkusamningurinn við Landsvirkjun verði tekinn upp og samið upp á nýtt um hagstæðara orkuverð, a.m.k. tímabundið. Þetta virðist vera eina leiðin til þess að endurheimta samkeppnishæfi álversins í Straumsvík. Ef þetta verður ekki gert, er stór hætta á því að álverinu verði lokað. Það þýðir að það tekur mörg ár að rétta þjóðarskútuna við eftir viðlíka ágjöf. Í máli Gunnars Tryggvasonar, sérfæðings í orkumálum hjá KPMG, kom nýlega fram að það tæki Landsvirkjun 4-6 ár að finna nýjan orkukaupanda. Auk þess er rétt að minna á öll þau störf og afleidd störf sem tapast ásamt opinberum gjöldum sem Hafnarfjarðarbær og ríkið verða af.

Fordæmin fyrir hendi

Eins og greinarhöfundur hefur áður bent á, eru fordæmin til staðar, t.d. í Kanada þar sem sams konar staða kom upp. Munurinn er sá að þar sjá viðkomandi orkufyrirtæki sér hag í því að vinna með viðskiptavinum sínum að lausn vandans. Þar var samið upp á nýtt við nokkur álver um lækkað verð sem speglar undanfarna verðþróun á raforkumörkuðum um allan heim. Einnig var orkuverðið tengt við heimsmarkaðsverð á áli. Landsvirkjun, sem kölluð hefur verið “Gullkálfur þjóðarinnar”, virðist hins vegar ekki haggast og lætur eins og ekkert hafi í skorist. 

Sláandi samanburður

Þegar RTA gerði nýjan orkusamning við Landsvirkjun árið 2010, gat enginn, hvorki samningamenn Landsvirkjunar né RTA, gert sér í hugarlund þá stöðu sem nú ríkir á raforkumarkaði og ekki síður á álmörkuðum. Þannig hefur heimsmarkaðsverð á áli lækkað um 34,4% prósent á árabilinu frá 2010 til 2015. Rafmagn hefur svo lækkað enn meira undanfarið. Olíuverð hefur lækkað um meira en 50%.

Norðurlöndin og Baltnesku löndin reka sameiginlegan uppboðsmarkað með raforku sem kallast nordpoolspot. Þar er hægt að bera saman raforkuverð frá einum tíma til annars. Meðaltals orkuverð ársins 2010 var 57,3 bandaríkjadalir ($) á hverja megawattsstund (MWst). Meðaltals orkuverðið fyrir desember 2015 er á þessari stundu 22,83 $/MWst. Það er 60% lækkun á raforku frá meðalverði ársins 2010. Ef við berum saman verð í desembermánuði á nordpoolspot markaðnum milli áranna 2014 og 2015, þá var meðalverð í desember 2014 34,20 $/MWst. Meðalverð fyrstu 8 daganna í desember 2015 er hinsvegar 22,44 $/MWst. Hér er því um 34,3% lækkun að ræða á milli ára. 

Desember er sá mánuður ársins sem einna mest orka er notuð í og því ætti verðið að vera hátt á þessum árstíma. Ef marka má skrif Ketils Sigurjónssonar, má gera ráð fyrir því að RTA sé að greiða á bilinu 33 til 35 $/MWst. Þetta er 36% hærra verð en það meðalverð sem greitt er fyrir orkuna á Nordpoolspot markaðnum nú í desembermánuði. Það háa orkuverð sem RTA greiðir Landsvirkjun er þar af leiðandi langt frá því að vera samkeppnishæft. Það er þess valdandi að reksturinn í Straumsvík gengur ekki upp til lengdar. Greinarhöfundur getur því heilshugar tekið undir undir þá greiningu Vilhjálms Birgissonar, að erfiðleikarnir í Straumsvík snúist fyrst og fremst um ósamkeppnishæft raforkuverð en ekki kjarasaminga.

 

Hvað glatast í Straumsvík?

Nú stefnir allt í að álveri Rio Tinto Alcan í Straumsvík (RTA) verði lokað eftir u.þ.b. 12 klukkustundir. Annað veifið brjótast fram á ritvöllinn hugsuðir miklir og fagna þeim endalokum. Þannig kallar ritstjóri einn, sem oft fer mikinn í umræðunni, fyrirtækið „niðursetning á þjóðinni“ svo að fátt eitt sé nefnt. Hér opinberast dapurleg vanþekking. Tölulegar staðreyndir sýna fram á að þetta fyrirtæki, eins og önnur álfyrirtæki hér á landi, er fyrirmyndarþegn í samfélaginu. Útflutningstekjur álveranna þriggja námu 227 milljörðum króna á síðasta ári eða um 40% af útflutningsverðmæti Íslendinga. Yfir 38 milljarðar króna fóru í kaup á raforku, um 25 milljarðar í kaup á vörum og þjónustu af um 700 fyrirtækjum og 14 milljarðar voru greiddir í laun og opinber gjöld. Lítum aðeins nánar á álver RTA í Straumsvík og þau verðmæti sem þar eru í húfi. 

Störf og afleidd störf
Byrjum á starfsfólkinu. Í Straumsvík vinna u.þ.b. 450 starfsmenn. Þar af eru 70 starfsmenn með háskólamenntun, 120 iðnaðarmenn og 260 verkamenn sem margir hverjir hafa fengið staðgóða undirstöðumenntun í Stóriðjuskólanum sem álverið hefur rekið af myndarskap um árabil. Upplýst var nýverið að álverið greiðir um 48% hærri laun fyrir þjónustu þessa fólks en almennt er greitt fyrir sambærilega vinnu á vinnumarkaðnum. Það er engin niðursetningsbragur af því. Til viðbótar þessum störfum er talið að um 1.000 manns glati lífsviðurværi sínu af afleiddum störfum hjá þeim fyrirtækjum sem þjónusta álverið. 

Hagsmunir Hafnarfjarðarbæjar, ríkisins ofl.
Hafnarfjarðarbær verður af stórum fjárhæðum í formi fasteignaskatta og hafnargjalda. Einnig tapar bæjarfélagið útsvarstekjum af bróðurpartinum af ríflega 4 milljarða launagreiðslum. Samtals gæti tjón Hafnarfjarðarbæjar numið 1,5 milljörðum á ári.

Ríkið tapar u.þ.b. 800 milljónum í beinar skatttekjur árlega af sömu störfum auk þess sem gera má ráð fyrir að allt að 70% þeirra, sem missa vinnuna, fari á atvinnuleysisbætur um lengri eða skemmri tíma. Kostnaður samfélagsins vegna greiðslu atvinnuleysisbóta til 70% starfsmanna er nálægt því að vera 3,5 milljarðar á ári.

Ekki má heldur gleyma mörgu smáu sem samfélagið nýtur góðs af.  RTA er t.d. einn stærsti styrktaraðili barna- og unglingastarfs íþróttahreyfingarinnar og rekur samfélagssjóð sem styrkir margvísleg verkefni um myndarlegar upphæðir á hverju ári. 

Tekjur Landsvirkjunar
Tap Landsvirkjunar er umtalsvert ef  Rio Tinto Alcan kemur sér undan kaupskyldu sinni með því að nýta „Force majeure“ ákvæði í orkusamningi sínum. Landsvirkjun glatar 23,5% af raforkusölu sinni. Með því að leggjast yfir ársreikninga fyrirtækisins, má námunda tekjutap Landsvirkjunar upp á 12,7 milljarða árlega. 

Orðspor Íslands
Erlend fjárfesting er mjög mikilvægur þáttur í efnahagslífinu. Erlendir fjárfestar, sem leita tækifæra til að byggja upp starfsemi í nýjum löndum, horfa til ákveðinna forsendna. Hér má nefna lykilþætti á borð við pólitískan stöðugleika; áhuga og efndir stjórnvalda varðandi samstarf um fjárfestingarverkefni með hagsmuni beggja að leiðarljósi; sveigjanleika á vinnumarkaði m.t.t. algengis vinnudeilna og samstarfs við verkalýðsforystuna; menntun og færni mannauðs auk annarrar almennrar samkeppnishæfi rekstrarumhverfis. 

Verði af lokun álversins, munum við sem þjóð snar falla í áliti hjá erlendum fjárfestum sem kynnu að vilja fjárfesta hér. Skammt er síðan hér þótti ríkja skaðlegur pólitískur óstöðugleiki. Ímynd stjórnvalda hefur aðeins færst til hins betra en bíður nú hnekki. Hér er látið óáreitt að orkufyrirtæki í eigu ríkisins verðleggi fyrirtæki út af markaði með því að gera samkeppnishæfi þess 30% lakari en fyrirtækja í eigu sama aðila í nágrannalöndum. Hér standa verkalýðsfélög svo hart á prinsippum að þau telja betri kost að fyrirvinnur 1.500 fjölskyldna missi störf sín frekar en að störf 30 til 70 starfsmanna verði boðin út. 

Hverjir bera ábyrgð?
Hér eru of miklir hagsmunir í húfi til þess að hægt sé að líða stjórnvöldum að segja pass í þessari atburðarás. Núverandi ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknar og þeirra fulltrúar, sem skipaðir hafa verið til þess að stjórna Landsvirkjun, bera fulla ábyrgð á því að samkeppnishæfi álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík sé kastað á glæ vegna ósamkeppnishæfrar orku frá ríkisfyrirtæki. Þeir stjórnendur, sem þarna hafa valist til forystu, valda greinilega ekki verkefninu. Hér þarf því að skipta út og skipta út hratt. 

Að slátra mjólkurkú

Verkalýðsforkólfurinn öflugi, Vilhjálmur Birgisson, varpar nettri bombu inn í umræðuna um kjaradeiluna hjá Rio Tinto Alcan í Straumsvík í nýlegum pistli sínum á Facebook. Hann fullyrðir að deilan snúist alls ekki um launamál eða verktöku. Vandamálið sé að Landsvirkjun sé að slátra mjólkurkúnni sinni, álverinu, með því að bjóða ekki samkeppnishæft orkuverð. Vilhjálmur bendir á að raforka til álframleiðslu sé nú 30% dýrari hjá Rio Tinto Alcan í Straumsvík en hjá Rio Tinto Alcan í Kanada þar sem Hydro Québec hefur lækkað orkuverðið og tengt við heimsmarkaðsverð á áli. Það sé því miklu hagkvæmari kostur fyrir Rio Tinton Alcan að reka álver í Kanada en á Íslandi eins og staðan er í dag. Þetta er í takti við málflutning þann sem ég hef haft frammi hér í pistlum mínum á mbl.is. Þar vill ég sérstaklega benda á pistil minn dags. 30. október síðastliðinn sem bar nafnið „Verður Straumsvík lokað“.

Sé greining okkar Vilhjálms rétt, ættu verkalýðsforingjarnir í Straumsvík að drífa sig upp úr hefðbundnum skotgröfum. Þeir ættu helst að beina gagnrýni sinni að eigenda Landsvirkjunar, ríkinu, en ekki eigendum Rio Tinton Alcan eins og þeir hafa hingað til gert, hvað þá að uppnefna þá „alþjóðlegan auðhring sem svífist einskis“. Fulltrúar starfsmanna hafa furðað sig á framferði fulltrúa álversins í kjaraviðræðunum og hafa jafnvel haft á orði að þeir hafi engan áhuga á að ná samningum. Það getur verið hárrétt og að Rio Tinton Alcan vilji helst loka verksmiðjunni sem fyrst til að koma sér undan enn meira tapi en þegar er orðið af rekstrinum vegna ósamkeppnishæfs orkuverðs. 

Nokkuð er síðan að ljóst var að samningur Rio Tinto Alcan við Landsvirkjun væri ekki samkeppnishæfur. Hydro Québec í Kanada hefur verið að endurnýja hvern samninginn á fætur öðrum við þau álver sem starfa í Kanada og verð þessara samninga hefur undantekningalaust verið tengt við heimsmarkaðsverð á áli sem gefur svigrúm til hækkana ef aðstæður á álmörkuðum batna til hins betra. Nákvæmlega samskonar þróun er í gangi í Noregi, verið er að semja við álframleiðendur um lægra orkuverð.

Að öllu óbreyttu stefnir í verkfall 2. des. sem þýðir að slökkva þarf á kerunum í álverinu. Líklegt er talið að álverið geti beitt fyrir sig svokölluðu „Force majeure“ ákvæði vegna verkfallsins sem þýðir að ekki verður um áframhaldandi kaupskyldu á raforku frá Landsvirkjun að ræða. Sumir halda því jafnvel fram að það verði endalok verksmiðjunnar og að henni verði lokað alfarið í kjölfarið. Fari svo, er um að ræða mikið tjón fyrir starfsmenn verksmiðjunnar, Hafnarfjarðarbæ, þjóðarbúið og ekki síst fyrir Landsvirkun sem verður af fjórðungi sinnar raforkusölu á einu bretti. 

Það hefur alloft gerst, þegar almennir kjarasamningar í landinu ganga treglega, að ríkið komi inn með sértækar aðgerðir til að liðka fyrir samningum. Þannig heldur fjármálaráðherra á lausnarlyklinum í þessari deilu. Rafmagn á Íslandi getur ekki og má ekki vera einhverskonar fasti. Heldur þarf verð þess að endurspegla það alþjóðlega samkeppnisumhverfi sem orkusala til stóriðju er hverju sinni. Ljóst er að Landsvirkjun hefur verðlagt sig útaf markaðnum og stjórnendur þar á bæ virðast ekki átta sig á alvarleika málsins, eða mögulega er þeim bara alveg sama. Það eru jú aðrir sem bera kostnaðinn af tómlætinu og þá er svo auðvelt að standa á prinsippum.  Stjórnvöld verða hér að grípa inní þessa deilu áður en í óefni er komið. Á því munu allir hagnast, en tími til aðgerða er á þrotum.

Hver greiðir fyrir rafmagnið sem gufar upp?

Á árunum fyrir setningu íslensku raforkulaganna var flutningur á orku að mestu á hendi stærsta framleiðandans, Landsvirkjunar.  Fyrirtækið Landsnet var svo stofnað í kjölfar gildistöku raforkulaga sem kveða á um aðskilnað framleiðslu og flutnings á raforku. Landsnet er dótturfélag Landsvirkjunar.

Meginhlutverk Landsnets er að flytja raforku frá framleiðendum orkunnar til kaupenda, hvort sem er til dreifiveitna eða stóriðju. Landsnet starfar í sérleyfisumhverfi og er starfsemi fyrirtækisins háð eftirliti Orkustofnunar. Sú stofnun ákvarðar Landsneti tekjuramma sem endurskoða á með reglubundnum hætti.

Hin breiðu bök neytenda

Ástæða þessar upprifjunar er að nýverið fór fram svokallað útboð vegna kaupa Landsnets á þeirri orku sem tapast í flutningskerfinu. Stóru orkuframleiðendurnir, sem áður þurftu sjálfir að bera tapið í kerfinu, geta nú rukkað dreifingaraðilann (Landsnet) um þá orku sem tapast af tæknilegum orsökum. Landsnet sem milliliður telur sig eðlilega ekki geta setið uppi með þennan kostnað og óskar eftir því við Orkustofnun að tekjurammi félagsins verði endurskoðaður. Þannig hækkar verðið inn á dreifiveiturnar þar sem við neytendur erum látnir borga brúsann.

Með þessu nýja útboðs-fyrirkomulagi, sem er fylgifiskur raforkulaga, opnast leið fyrir stjórnendur orkuframleiðslufyrirtækja til að hækka verð á þessari orku að vild. Þannig ríkir engin samkeppni um það verð sem Landsnet þarf að greiða fyrir orku sem tapast í kerfinu. Þvert á móti geta orkuframleiðslufyrirtækin sett upp það verð sem þeim sýnist á hverjum tíma. Nú speglast þetta gráa svæði til dæmis í 18% verðhækkun sem samið er um fyrir árið 2016. Þannig er Landsnet enn á ný krafið um verulega hækkun á milli ára, að þessu sinni er um að ræða 18% hækkun á orkuverði fyrir orku sem engum er til gagns og tapast í kerfinu.

Athyglisverð ummæli

Í augum undirritaðs, sem hefur fylgst vel með því sem er að gerast í orkumálum hérlendis síðasta árið, er þetta nokkuð merkileg frétt. Landsvirkjun lá undir ámæli á vordögum þar sem ýmsar hækkanir á orkureikningum fyrirtækja voru raktar beint til fyrirtækisins. M.a. var því haldið fram að Landsvirkjun hefði hækkað meðalverð á skammtímasamningum um 40%.  

Í viðtali við Morgunblaðið 29. ágúst síðastliðinn mótmælir forstjóri Landsvirkjunar þessari gagnrýni og segir það „ekki rétt að orkuverð fyrirtækisins í heildsölu hafi hækkað verulega að undanförnu. Þvert á móti hafi meðalverðið hækkað um innan við 4% frá áramótum.“ og skömmu síðar í sama viðtali segir hann: „raforkuverð Landsvirkjunar til heildsala hafa rétt fylgt verðlagi undanfarin ár. Þannig að það hafa ekki verið miklar hækkanir. Þvert á móti hafa verið mjög hóflegar hækkanir á þessum markaði, alveg tíu ár aftur í tímann.“

Hér virðist sem forstjóri Landsvirkjunar sé ekki alveg með það á hreinu hvað fyrirtækið aðhefst. Samkvæmt ofangreindu viðtali í Morgunblaðinu í ágúst lok er hækkun á orkuverði Landsvirkjunar í heildsölu undir 4% á fyrstu 8 mánuðum ársins. Þá eru óútskýrð 14% af hækkun þeirri sem Landsvirkjun og önnur orkufyrirtæki krefja Landsnet um vegna taps í flutningskerfinu þetta árið. 

Leyfð sjálftaka? 

En árið í ár er ekkert einsdæmi. Árið 2013 var samið um 47% hækkun á þessum gjöldum fyrir árið 2014. Árið 2014 var samið um 23% hækkun fyrir árið 2015 og nú árið 2015 er samið um 18% hækkun fyrir árið 2016. Með þessu háttarlagi stunda orkufyrirtækin stórfellda fjármagnsflutninga til sín frá almennum neytendum og fyrirtækjum í landinu. Sú upphæð nemur árlega ríflega 900 milljónum króna ef reiknaðar eru hækkanir frá hausti 2013 til dagsins í dag.

Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknar hefur lagt mikið á sig til þess að ná jafnvægi í efnahagsmálum þjóðarinnar. Þannig hefur verið haldið markvisst aftur af ríkisstofnunum með verðhækkanir á þjónustu til þess að viðhalda stöðugleika. Stöðugleikinn, sem allir vilja lifa í, flestir án þess að fórna of miklu til, er undirstaða þess að þjóðin geti lifað hér í sátt og samlyndi. Því skýtur skökku við að djarftækir forstjórar geti sín á milli samið um hækkanir langt umfram verðþróun og langt umfram eigin orð. Leyfist stjórnendum þessara orkuframleiðslufyrirtækja virkilega að seilast óátalið ofan í vasa neytenda í freklegri sjálftöku fyrir opnum tjöldum og þvert á stöðugleikamarkmið ríkisstjórnarinnar? Hvað segja menn þar á bæ og hvað segja neytendurnir sem kjósa sína fulltrúa á þing? 

 

Spurning sem verður að svara

Samtök atvinnulífsins héldu ráðstefnu um sæstreng til Evrópu á Icelandair Hótel Reykjavík Natura 11. nóvember. Þar voru flutt áhugaverð erindi og síðan voru umræður í panel. Fyrirlesarar hafa nokkuð víðfeðma þekkingu af raforkumálum og sæstrengsverkefnum. Má þar nefna Geir-Arne Mo, viðskiptastjóra stundarviðskipta (e. Spot Market) hjá Bergen Energi, David Bothe, framkvæmdastjóra hjá Evrópuskrifstofu ráðgjafafyrirtækisins Frontier Economics og síðast en ekki síst Tor Eigil Hodne, framkvæmdastjóra Evrópumála hjá Statnett í Noregi sem er þeirra Landsnet. Rétt er að hrósa þessu framtaki SA en fyrirlesarar voru allir með einstaklega vandaða og upplýsandi framsögu.

Norðmenn búa vel í orkulegu tilliti. Þeir framleiða u.þ.b. 34 gígawött  (GW) af raforku. Nýting þeirra á þessari orku er rétt ríflega 50%. Það þýðir að u.þ.b. 17 GW eru umframorka sem segja má að renni þar til sjávar árlega án þess að skapa aukin verðmæti fyrir norsku þjóðina. Þess vegna er það hagkvæmt fyrir Norðmenn að selja þessa umframorku inn á raforkustrengi til Evrópu. Til samanburðar er raforkuframleiðsla okkar Íslendinga rétt um 2 GW á ári og nýtingarhlutfallið nálægt því að vera 87%. Með sömu rökum er því hægt að segja að umframorka í raforkukerfi okkar sé 0,26GW sem nýtast ekki til aukinnar verðmætasköpunar fyrir þjóðina. 

Norðmenn eru að leggja 2 nýja sæstrengi, einn til Hollands og annan til Bretlands. Hvor þessara strengja getur borið 1,4GW eða 2,8GW samanlagt.  Til þess að fullnýta báða þessa strengi þarf einungis 16,4% af umframorku þeirri sem til er í norska raforkukerfinu eða 8% af heildarframleiðslugetu þeirra. 

Í því dæmi sem helst hefur verið til umræðu hérlendis er verið að tala um raforkusæstreng af sambærilegri stærðargráðu og Norðmenn eru að leggja til Bretlands, streng sem yrði 1,4 GW. Öll umframorka, sem til er í íslenska raforkukerfinu í dag, er því aðeins 18% af því sem strengurinn getur borið. Það þyrfti því sem svarar helming allrar núverandi raforkuframleiðslu okkar Íslendinga til þess að fullnýta hugsanlegan sæstreng. 

Umræða um verð og verðmyndun var nokkuð áberandi á þessum fundi. Bæði hvernig raforkuverð hefur verið að þróast á mörkuðum síðustu árin og einnig hvernig uppbygging raforkuverðsins er að breytast. Framsögumenn voru nokkuð sammála um að samsetning raforkuverðs til framtíðar yrði þannig að 20% verðsins ættu upptök sín í auðlindinni eða framleiðslunni á raforkunni og 80% verðsins mundi tilheyra flutningi og dreifingu. Þessi framsetning og hugsun vakti áhuga undirritaðs. Með henni er verið að undirbyggja að verð til neytenda muni stórhækka á næstunni til þess að greiða fyrir aukin kostnað við dreifingu eða sæstrengsvæðingu Evrópu. Þetta er grundvallar tilfærsla verðmæta. 

Í dag eru íslensk heimili og smáiðnaður að greiða nálægt 50% af orkuverðinu fyrir flutning og dreifingu. Spurningin, sem verður að fá svar við eftir þennan fund, er því þessi: Ímyndum okkur að Ísland yrði tengt raforkusæstreng til Bretlands og að orkuverð hérlendis væri lagað að evrópskum markaðsaðstæðum þannig að hlutfall framleiðslu og dreifingar hérlendis verði 80%/20%. Hvort myndi þá sú verðhækkun sem yrði til vegna aukins flutnings og dreifingarkostnaðar leiða til hækkunar á verði fyrir neytendur eða til lækkunar á verði fyrir orkuframleiðendur?

Verður Straumsvík lokað?

Margt virðist benda til þess að álverinu í Straumsvík verði jafnvel lokað á næstu mánuðum. „Húrra!“ kann einhver kannski að hrópa, en ég trúi því ekki að sá einstaklingur hafi kynnt sér ítarlega hvaða afleiðingar lokun álversins mun hafa fyrir starfsfólkið, bæjarfélagið Hafnarfjörð og þjóðina í heild. 

Mikil verðmæti í húfi

Álverið í Straumsvík stendur undir ríflega 10% af heildar-gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Missir þessara útflutningstekna mun því seinka verulega þeim efnahagsábata sem vænta má hér á landi á næstu árum. Um 450 manns starfa í Straumsvík og gera má ráð fyrir að afleidd störf í kringum álverið séu ríflega 1.000. Þannig má segja að u.þ.b. 1.500 fjölskyldur, sem að stærstum hluta búa í Hafnarfirði, eigi lífsafkomu sína með einum eða öðrum hætti undir starfsemi álversins.

Bæjarsjóður Hafnarfjarðar mun tapa hundruðum milljóna í hafnargjöldum og fasteignasköttum, auk þess að tapa tímabundið útsvari frá þeim einstaklingum sem búa í Hafnarfirði og verða fyrir atvinnumissi án þess að ný störf bjóðist. Bæjarfélagið hefur verið meðal skuldsettustu sveitarfélaga landsins og óvíst er á þessari stundu hvaða afleiðingar slíkt högg mun hafa fyrir aðra íbúa bæjarins.

Undirliggjandi vandi

Í þeim kjaradeilum, sem staðið hafa síðustu mánuði, hafa deilendur vænt hvorir aðra um óbilgirni og mistök við stjórnun. Ég held að ef takast á að leysa þennan hnút, verði að leggja þessar ásakanir til hliðar og horfa í aðra átt. Ég ætla að leyfa mér að setja fram þá kenningu að ein helsta orsök þess að álver Rio Tinto Alcan í Straumsvík á í verulegum rekstrarvandræðum núna, sé ákvörðun sem tekin var í tengslum við nýjan orkusamning milli Landsvirkjunar og álversins árið 2010. Þá var ákveðið að slíta tengingu raforkuverðsins við heimsmarkaðsverð á áli. 

Framsýni Hjörleifs Guttormssonar

Það var árið 1983 fyrir baráttu og framsýni þáverandi iðnaðarráðherra, Hjörleifs Guttormssonar, að Landsvirkjun og álverið í Straumsvík sömdu um tengingu á orkuverði við heimsmarkaðsverð á áli. Nýbreytni þessi varð til mikilla hagsbóta fyrir Landsvirkjun enda hækkaði verðið fyrir orkuna um nánast helming í kjölfarið. Með þessu fyrirkomulagi tóku báðir samningsaðilar þátt í þeirri áhættu sem sveiflur á markaði ollu. Hvor tveggja hagnaðist þegar verð var hátt á mörkuðum og þeir deildu byrðum þegar verr gekk. Þetta fyrirkomulag reyndist báðum fyrirtækjum vel í ríflega 27 ár.

Ábyrg lausn Kanadamanna

Engum dylst að gríðarlegar sveiflur hafa orðið á öllum alþjóðlegum mörkuðum. Þar gildir einu hvort litið er til olíuverðs sem hefur snarlækkað, álverðs, sem er í sögulegu lágmarki, eða raforkuverðs, sem fallið hefur um tugi prósenta síðan 2011. Ytri aðstæður eru því óhagkvæmar bæði fyrir áliðnaðinn og orkusala.

Þetta vandamál er langt frá því að vera séríslenskt. Nákvæmlega sama staða kom upp í Kanada fyrir skömmu. Þar brugðust yfirvöld og orkufyrirtækin við ástandinu með ábyrgum hætti. Endursamið var um orkuverð og það tengt við heimsmarkaðsverð á áli. Víst er að með þessum aðgerðum komu kanadísk yfirvöld í veg fyrir að álverum þar í landi væri lokað í stórum stíl vegna óhagstæðra ytri aðstæðna.

Hvað gera íslensk stjórnvöld?

Hér á landi er ekkert að frétta. Landsvirkjun lætur sem henni komi málið ekki við. Þar á bæ ríghalda menn í nýtt hlutverk fyrirtækisins sem stjórnendur þess skilgreindu sjálfir undir forystu Harðar Árnasonar, athugasemdalaust af hálfu Samfylkingar og Vinstri Grænna í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur. Athyglisvert er að þetta nýja hlutverk, þar sem arðsemi Landsvirkjunar sjálfrar er sett í öndvegi, og hvernig stjórnendur Landsvirkjunar túlka það, gengur þvert á raforkulög. Í þeim grundvallarlögum er skýrt kveðið á um að heildarhagsmunir þjóðarinnar eigi að ráða för.

Þetta mál er komið á það stig að ríkisstjórn og forráðamenn Hafnarfjarðarbæjar hljóta að beita sér af hörku til að tryggja áframhaldandi starfsemi álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík. Komi til lokunar, tapa allir. Landsvirkjun tapar góðum viðskiptavini og skaðar orðspor sitt erlendis. Hafnarfjarðarbær verður af umtalsverðum tekjum og þjóðin missir ríflega 10% af gjaldeyristekjum sínum, auk þess að tapa trúverðugleika gagnvart erlendum fjarfestum. Síðast en ekki síst glatast fjöldinn allur af vel launuðum störfum og með því raskast lífsafkoma 1.500 fjölskyldna.

Hvernig á að meta sæstreng?

Í febrúar sl. fór í gang hjá Ríkiskaupum útboð númer 15768 sem var sett fram fyrir hönd Atvinnu- og nýsköpunarráðuneytisins og ber nafnið „Mat á áhrifum raforkusæstrengs“. Þar var óskað eftir tilboðum í „kaup á ítarlegri þjóðhagslegri kostnaðar- og ábatagreiningu á áhrifum raforkusæstrengs á íslenskt samfélag samkvæmt tæknilýsingu/verklýsingu.“ Þessi úttekt ráðuneytisins er löngu tímabær og henni ber að fagna. Útfærsla útboðsins og val á verktaka vekur hins vegar nokkra athygli.

Margt kemur á óvart
Sett eru nokkuð ströng skilyrði um þekkingu og menntun, m.a. er farið fram á doktorspróf í hagfræði. Gerð er krafa um að fyrirtækið, sem verkið vinnur, hafi reynslu af þremur sambærilegum verkefnum á síðustu sjö árum o.s.frv. Það vekur því athygli að fyrirtækið, sem hreppti verkefnið, er banki (Straumur, síðar MP Straumur og nú Kvika). Bankinn hefur enga beina reynslu á þessu sviði.

Bankinn skartar hinsvegar nokkrum fyrrverandi starfsmönnum Landsvirkjunar, til dæmis fyrrverandi framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunar Landsvirkjunar sem nú gegnir stöðu framkvæmdastjóra alþjóðasviðs Kviku.

Einnig vekur athygli að ekki voru sett fram í útboðinu nein vanhæfisviðmið eða skilgreiningar um óæskileg tengsl þeirra sem að verkinu starfa, við helstu hagsmunaaðila.

Launalaust vinnuframlag?
Engum dylst að um er að ræða vandasamt verkefni sem útheimtir mikla vinnu og vönduð vinnubrögð, eigi markmið ráðuneytisins um ítarlega þjóðhagslega kostnaðar- og ábatagreiningu að nást. Greinarhöfundur hefur leitast við að áætla hve mikil vinna felst í einni svona skýrslu út frá útboðslýsingu og borið þá útreikninga undir sérfróða einstaklinga sem þekkja til í orkugeiranum. Samkvæmt þessum málsmetandi mönnum má gera ráð fyrir því að raunverð þessa verkefnis sé a.m.k. á bilinu 20 til 30 milljónir króna en hæsta tilboðið sem barst var tæpar 60 milljónir. Tilboð Kviku í verkefnið nam 10 milljónum króna en sú upphæð mun eyðast hratt í vinnu sérfræðinga. Því vakna eðlilega spurningar um það hver ber kostnaðinn sem á vantar og niðurgreiðir þar með verkefnið – eða hvort menn vinna hreinlega launalaust tímunum saman.

Hætt við hagsmunaárekstrum
Að verkefninu á vegum Kviku kemur líka eitt stærsta og dýrasta ráðgjafyrirtæki Evrópu á þessu sviði, Pöyry. Fyrirtækið hefur verið í ráðgjafahópi Landsvirkjunar í langan tíma, bæði hvað varðar þróun og framtíðarhorfur á raforkumörkuðum og einnig við byggingu Kárahnjúka. Landsvirkjun hefur ítrekað vísað í heimildir frá þessu fyrirtæki í kynningum sínum. Því vakna eðlilega áhyggjur af tengslum þeirra.

Það er þjóðhagslega mjög mikilvægt að vel til takist með þetta verkefni sem ráðuneytið hefur ýtt úr vör af fyrirhyggju og metnaði. Skortur á vanhæfisreglum og veruleg tengsl þeirra er að verkefninu koma við stærsta hagsmunaaðilann blasa hér við. Það er umhugsunarefni hvernig slíkir annmarkar geta farið saman við markmið ráðuneytisins um ítarlega og vandaða úttekt.

Er ástæða til að hafa áhyggjur?

Mjög mikil lækkun hefur orðið á síðustu árum á alþjóðlegum raforkumörkuðum. Framvirkir samningar til næstu 5 ára, ásamt annarri þróun á orkumarkaði benda eindregið til þess að orkuverð standi í stað a.m.k. næstu 5 árin og hugsanlega lækki það enn frekar. Þannig hefur orkuverð í nágrannalöndum okkar lækkað um helming á síðustu fimm árum. Atburðarásin virðist öll vera á einn veg: orkuverð mun haldast lágt áfram eins langt fram í tímann og menn þora að spá. 

En af hverju ættum við að hafa áhyggjur af því? Kemur það sér ekki vel fyrir okkur að orka skuli vera að falla í verði? Vissulega er það jákvætt fyrir okkur neytendur. Hér má sérstaklega nefna lækkandi olíuverð sem síðan hefur áhrif til lækkunar á ýmsum öðrum sviðum hér á landi. En það er ekki bara olían sem er að lækka. Ein af megin uppsprettum okkar fyrir erlendan gjaldeyri er sala á orku sem við seljum að mestu leyti til orkusækins iðnaðar. Þessi orka hefur verið að lækka í verði, hratt í öllum okkar helstu viðmiðunarlöndum. 

Skammt er síðan Landsvirkjun og Hydro Québec í Kanada buðu sambærilegt verð á raforku fyrir orkusækinn iðnað, eða 43 bandaríkjadali á hverja megawattsstund ($/MWst). Nú hefur það gerst að Hydro Québec hefur endurmetið aðstæður á markaði og endurskoðað verðstefnu sína með það að leiðarljósi að auka samkeppnishæfni sína til lengri tíma.  Hydro Québec er að endurnýja hvern samninginn á fætur öðrum við þau álver sem starfa í Kanada og verð þessara samninga hefur undantekningalaust verið tengt við álverð sem gefur svigrúm til hækkana ef aðstæður á álmörkuðum batna til hins betra. Lægsta verðið í þessum nýju samningum hefur farið niður í 18-20 $/MWst.  

En hvers vegna er Hydro Québec í Kanada að endursemja til langs tíma við álfyrirtækin um lækkanir á samningum sem þegar voru í gildi? Ástæðuna er fyrst og fremst að finna í erfiðum markaðsaðstæðum sem nú ríkja á orkumörkuðum. Hér má t.d. nefna að bæði Bretar og Ameríkanar hafa nýlega fundið miklar gaslindir. Nýjar borunaraðferðir (e. fracking) hafa gefið eldri orkulindum nýtt líf og skyndilega er engin skortur á jarðefnaeldsneyti til staðar. Þannig hafa Bandaríkjamenn hafið umtalsverða rafmagnsframleiðslu með gastúrbínum þar sem framboð á gasi hefur stóraukist og orkuverðið hríðfallið í kjölfarið.

Annað sem er athyglisvert er sú staðreynd  að Kanadamenn standa í fararbroddi við þróun á umhverfisvænni kjarnorku og Kanadamenn hafa það á stefnuskránni að vera komnir með lítil fjöldaframleidd umhverfisvæn kjarnorkuver í stærðinni 500 til 1000 MW í fjöldaframleiðslu innan nokkurra ára. Gangi þau áform eftir gera spár ráð fyrir að raforkuverð muni fara niður fyrir 10 $/MWst til lengri tíma litið. 

Þriðja atriðið sem ég vill nefna er að stóriðjan er ekki fasti. Reynsla síðustu ára er skýr, eigendur þessara iðjuvera hika ekki við að loka þeim og flytja á nýjan hagkvæmari stað ef rekstur þeirra reynist óhagkvæmur. Nýlegt dæmi um lokun álvers frá Kentucky í Bandaríkjunum þar sem orkuverð var óhagstætt og kjaradeilur við starfsfólk erfiðar. Þetta minnir óþyrmilega á stöðuna sem nú er uppi í Straumsvík.

Þetta eru megin ástæður þess að Kanadamenn eru að læsa samningum til langs tíma sem taka mið af núverandi markaðsaðstæðum.

Samkvæmt vef Landsvirkjunar virðist fyrirtækið halda fast í þá verðstefnu sem sett var við allt aðrar markaðsaðstæður en nú eru ráðandi. Það hafa komið fram aðilar sem telja sig geta greitt eitthvað hærra verða fyrir orku hér á landi en það meðalverð sem kemur fram í ársreikningum  Landsvirkjunar. Þetta eru fyrirtæki sem sem hafa verið gerð hornreka annars staðar í heiminum vegna umhverfis sóðaskapar. Þetta eru fyrirtæki sem losa allt að 3 sinnum meira af Co2 út í andrúmsloftið á hverja notaða orkueiningu eða 8 sinnum meira á hvert framleitt tonn, heldur en áliðnaðurinn á íslandi gerir. Þessi fyrirtæki eru því í raun að greiða myndarlegt sóðaálag ofan á eðlilegt orkuverðið til Landsvirkjunar. 

Ef spár þeirra, sem eru að boða nýja orkubyltingu með umhverfisvænni kjarnorku eða köldum samruna, ganga eftir hefur Landsvirkjun u.þ.b. tveggja ára glugga til þess að læsa löngum samningum um orkusölu til orkusækins iðnaðar. Eftir þann tíma verður hægt að kaupa orku í gámavís og flytja hana þangað sem þörfin er. 

Af þessum sökum telur greinarhöfundur að nú þurfi að gera það sama og Kanadamenn hafa gert á síðustu mánuðum, nefnilega að læsa stóriðjuna inni í samningum til langs tíma. Ef það gengur ekki eftir, er rétt að hafa verulegar áhyggjur af lækkandi orkuverði og ekki síður rekstri Landsvirkjunar á næstu árum. Sérstaklega ef þeim hefur áður tekist að hrekja hér í burtu stóriðjuna, sem stendur fyrir 40% af heildar vöruútflutningi landsins. Þá er óvíst að hægt verði að fá gjaldeyri til þess að kaupa kaffibaunirnar í latte-drykki þjóðarinnar.