Heimildin étur upp spuna úr Landsvirkjun

Á dauða mínum átti ég von frekar en því símtali sem ég fékk í dag frá Helga Seljan sem kynnti sig sem blaðamann á Heimildinni. Samkvæmt skráningu fjölmiðlanefndar er þessi fjölmiðill ekki til. Allavega ekki lögformlega skráður.

Helgi tjáði mér það að hann hefði upplýsingar frá Landsvirkjun að ég hefði þegið laun frá annaðhvort almannatengla fyrirtæki eða Norðuráli fyrir að skrifa blaðagreinar um orkumál á árum áður.  Hvorugt er rétt.

Forstjóri Landsvirkjunar hefur áður opinberlega haldið þessu fram og ég þá líkt og nú á ekki annan kost en að mótmæla dylgjum hans.

Ég hafði þá eins og ég hef núna af því verulegar áhyggjur að stjórnun Landsvirkjunar.  Fyrirtækinu hefur algerlega mistekist að tryggja hér orkuöryggi landsmanna til lengri tíma. það má best sjá með því að forstjórinn telur að orkuframleiðslan í núverandi mynd sé nánast fullnýtt. Framþróun í atvinnumálum landsins byggir á því að hér sé orka til staðar hvort sem er til orkuskipta eða nýsköpunar í atvinnulífinu.

Það er athyglisvert í samhengi atburða dagsins að nú eru u.þ.b. 2 vikur síðan tilkynnt var að Þóra Arnórsdóttir hafi verið ráðin forstöðumaður samskipta og upplýsingamiðlunar hjá Landsvirkjun. Forstjórinn hefur sjálfsagt hugsað sér gott til glóðarinnar að nýta hana og samverkamenn hennar frá RÚV tímanum til að ata auri einstakling sem opinberlega hefur gagnrýnt störf hans. Allt ávirðingar sem engar sannanir eru fyrir. Vinir Þóru og samsakborningar sem nú starfa hjá óskráða miðlinum Heimildin hafa af slíkum verkefnum talsverða reynslu.

Í hlekk hér að neðan er að finna í greinasafni Morgunblaðsins svargrein mína við ávirðingum forstjóra Landsvirkjunar frá desember 2015.

https://www.mbl.is/greinasafn/grein/1579128/?item_num=84&searchid=cbaebe421d93f504c80fe6ed881f6026c51b5c88

Vantar langtímastefnu

Fræðimenn eru heilt yfir sammála um að fyrirtæki þurfi sífellt að taka breytingum annars er hætt við að þau verði undir í samkeppni. Árangur fyrirtækja byggir einnig á hæfni stjórnenda í að horfa til framtíðar, marka sér stefnu og hvetja starfsmenn til að ná settu marki. Það eru því fyrirtæki sem marka sér stefnu til lengri tíma og skynja mikilvægi hennar og endurskoða hana reglulega sem ná framúrskarandi árangri.

Því hefur verið haldið fram að 75% af markaðsvirði fyrirtækis geti tengist duldum eignum s.s. viðskiptasambönd, samningar, vörumerki, orðspor, og hæfninni til að stjórna í síbreytilegum heimi. Vegna þessa er enn mikilvægara í dag en áður að ytra umhverfi starfsgreina sé ekki háð tilviljunum eða pólitískum geðþótta. Heldur stýrist af stefnumótun til langs tíma. 

Það er ávallt þannig þegar verið er að nýta auðlind sem er takmörkuð þá eru nokkuð skiptar skoðanir á því hvernig best er með farið. Það er í sjálfu sér kemur ekki á óvart. Stóra spurningin þegar unnið er að stefnumótun í sjávarútvegi hlýtur að vera hvernig förum við að því að skapa sem mest verðmæti úr takmarkaðri auðlind??

Í sáttmála um ríkisstjórnarinnar frá 28. nóvember 2021 kemur eftirfarandi fram í kafla um sjávarútvegsmál: 

„Skipuð verður nefnd til að kortleggja áskoranir og tækifæri í sjávarútvegi og tengdum greinum og meta þjóðhagslegan ávinning fiskveiðistjórnunarkerfisins. Nefndinni verði falið að bera saman stöðuna hér og erlendis og leggja fram tillögur til að hámarka möguleika Íslendinga til frekari árangurs og samfélagslegrar sáttar um umgjörð greinarinnar.“

Og áfram er haldið

„Nefndin fjalli einnig um hvernig hægt er að auka gagnsæi í rekstri fyrirtækja í sjávarútvegi og þá sérstaklega meðal stærstu fyrirtækja landsins. Þá meti nefndin árangur af atvinnu- og byggðakvóta og strandveiðum til að styðja við atvinnulíf í landsbyggðunum.“

Þessi texti vekur nokkra furðu, markmið þessarar vinnu virðist ekki eiga að vera langtíma stefnumörkun þjóðinni til heilla, heldur að meta stöðuna eins og hún er eða leggja mat á aðgerðir sem þegar hafa verið framkvæmdar.

Þetta er áhugavert í því samhengi að einungis 6 mánuðum áður hafði nefnd undir forystu Sveins Agnarssonar, prófessors skilað af sér umfangsmikilli skýrslu til Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytis Íslands sem nefndist „Staða og horfur íslenskum sjávarútvegi og fiskeldi“

Þar er reynt að varpa ljósi á hvar við erum stödd. Það er sláandi að í þeirri skýrslu er ekki minnst einu orði á langtíma stefnumótun í sjávarútvegi. Líkast til vegna þess að sú stefna hefur ekki verið sett. 

Það er ótrúlegt til þess að hugsa að langtíma stefnumörkun í kringum þessa auðlind er ekki til og hefur gleymst í því argaþrasi sem verið hefur oft á tíðum í kringum fiskveiðistjórnunarkerfið. Það er vissulega sannleikskorn í tilvitnuninni „Ef þú veist ekki hvert þú stefnir, þá endar þú örugglega einhvers staðar annars staðar*.“ Þetta ættu fyrirtækin og stjórnvöld að hafa í huga. 

Það eru margar krefjandi spurningar sem við ættum að vera að spyrja okkur.  Spurningar eins og hvort hámarka skuli gjaldtöku að auðlindinni? Eða hámarka útflutningsvirði þeirra afurða sem auðlindin gefur? Hvort skilar til lengri tíma meiri ávinningi? Eigum við að selja afurðir til áframvinnslu og verðmætasköpunar erlendis eða eigum við að stefna að fullvinnslu afurða hér heima með tilfallandi verðmætaaukningu? Hvernig getum aukið enn frekar verðmæti aukaafurða? Þetta eru brennandi spurningar, svör við þeim munu hafa áhrif á lífsafkomu okkar og barna okkar til langrar framtíðar. 

*Laurence J. Peter

Mynd: clipart-library.com

 

Fullvinnsla eða útflutningur hráefnis?

Þegar við Íslendingar tökumst á um málefni þá lendum við ótrúlega oft í átökum um afmarkaða kima og við gleymum að horfa á stóru myndina. Stóra myndin í þessu samhengi er hvernig sköpum við nægileg verðmæti til þess að standa undir velferð okkar. 

Í umræðum um sjávarútveg og veiðar hættir okkur til að rífast um það hverjir fá að veiða þá sporða sem í boði eru hvert fiskveiðiár. Í stað þess að velta fyrir okkur hvort við séum að hámarka það verðmæti sem sjórinn gefur ár hvert. 

Þór Sigfússon og hans fólk í Sjávarklasanum hefur verið algjörlega óþreytandi ýta undir og benda á nýjar leiðir til þess að auka það verðmæti sem hver fiskur gefur. Auk þess sem að mikil nýsköpun hefur verið unnin í faðmi Sjávarklasans. 

Við Íslendingar höfum verið framarlega á heimsvísu þegar kemur að nýtingu þess afla sem dregin er að landi. Smátt og smátt verður til aukin þekking um allt land. Líkt og sú þekking sem skapast hefur í Grindavík. En þar hefur ýmsum aðferðum verið beitt til þess að fullnýta hliðarafurðir líkt og roð, slóg og fleira. Grindvíkingar hafa látið hafa eftir sér að nú sé staðan þannig að roðið sé orðið verðmætara en fiskholdið sjálft. Þetta eru verulega góðar fréttir ef þorskurinn er farin að tvöfalda virði sitt og rúmlega það, vegna íslenskra frumkvöðla og nýsköpunar af þeirra hálfu. 

Það er auðvita ekki hægt að taka þessa umræðu nema nefna Guðmund Fertram og hans fólk hjá Kerecis á Ísafirði. Þar er verið að nýta roð úr nærumhverfinu í lækningavörur sem eru að vekja heimsathygli. Margt annað væri hægt að nefna hér sem frumkvöðlar hafa töfrað fram samfélaginu til heilla. Stærri sjávarútvegsfyrirtæki landsins hafa mörg hver fjárfest í mjög fullkomnum landvinnslum þar sem fiskurinn er sífellt unnin meira og meira til að mæta þörfum neytenda á markaði.

Á sama tíma og þessar staðreyndir blasa við þá hefur útflutningur á óunnum fiski farið hratt vaxandi síðustu ár og tók stökk Covid árin. Samkvæmt upplýsingum frá hagstofunni voru tæplega 60 þúsund tonn flutt út óunnin í gámum árið 2020. Þar af um það bil 16 þúsund tonn af þorski. Þá er ótalin eldislaxinn, á árinu 2020 voru 23 þúsund tonn af honum flutt út meira og minna óunninn.

Viðskiptasambönd okkar íslendinga þegar kemur að því að selja fisk hafa fyrst og fremst legið í gegnum svokallaðan HoReCa markað. Þessi skammstöfun er notuð yfir Hótel, veitingahús og mötuneyti. Einhverra hluta vegna hafa tilraunir okkar til þess að komast inn á neytendamarkað ekki náð í gegn. Á sviði fullvinnslu eigum við gríðarlega mikil vaxtatækifæri.

Markaðsumhverfið eftir Covid er á margan hátt breytt. Það er merkjanleg tilfærsla í kauphegðun t.d. með netsölu og auknum vilja fólks til að kaupa matvæli rafrænt. En til þess að ná árangri á neytendamarkaði þarf að hefja samtal við neytendur og upplýsa þá um kosti íslenskra sjávarafurða. Sá fræjum og kveikja áhuga. Uppskeran þegar vel tekst til er margföldun á því verðmæti sem fæst fyrir hvert kíló úr sjó. 

Lönd sem stunda að mestu útflutning á hráefni eru ekki þekkt fyrir að geta staðið undir mikilli velferð þegna sinna. Það að nýta auðlindir til fulls og virkja sköpunarkraft og nýsköpun til meiri verðmætasköpunar er grundvallar forsenda þess að við getum áfram haldið í þau lífsgæði sem hér hafa byggst upp á síðustu áratugum.

 

Orðspor

Gróa á Leiti hefur alltaf verið stór hluti af íslenskri þjóðarsál og fljótt flýgur fiskisaga segir máltækið. 

Margir, af ýmsum tilefnum, hafa komið fram í opinberri umræðu síðustu daga talandi digurbarkalega um orðspor einstaklinga, atvinnugreina og jafnvel landa.  

Atvikið sem kveikti áhuga minn á því að skoða þetta betur varð á Alþingi okkar íslendinga Þegar háttvirtur Matvælaráðherra Svandís Svavarsdóttir sté á stokk og svaraði fyrirspurn frá Þórhildi Sunnu þingmanni Pírata sem vildi fá að vita hvað ráðherranum fyndist um að Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) hefðu boðið Þorsteini Má Baldvinssyni forstjóra Samherja að halda ræðu á sjávarútvegsdeginum. Það að þingmaður skuli spyrja ráðherra í sölum Alþingis um hvort forstjóri eins stærsta og glæsilegasta sjávarútvegsfyrirtækis landsins megi tala á fundi SFS um sjávarútvegsmál vekur furðu mína. Þarna er þingmaðurinn að upphefja sjálfan sig í stöðu bæði saksóknara og dómara og hvetja til slaufunnar á þegn þessa lands sem hefur hvorki verið ákærður eða dæmdur. En víkjum að ráðherranum sem í niðurlagi svar síns sagði eftirfarandi:

"Hins vegar vil ég segja vegna spurningarinnar sem hv. þingmaður ber hér upp að það er auðvitað staðreynd að um er að ræða alvarlegar ávirðingar og alvarleg mál sem eru í rannsókn á þessu sviði, mál sem geta skaðað og hafa skaðað orðspor íslensks sjávarútvegs og fram hjá því verður auðvitað ekki litið, hvorki í þessu samhengi né öðru.” (breiðletrun höfundar) Þetta er afskaplega stór fullyrðing sem ráðherra setur hér fram. 

 

 

Ensk þýðing á orðinu orðspor er oftast reputation en einnig hefur enska orðasambandið word-of-mouth einnig verið þýtt sem orðspor. Við hér á íslandi notum yfirleitt orðspor fyrir lönd, fyrirtæki og atvinnugreinar og orðstír þegar rætt er um einstaklinga.

Orðspor er almennt talin óáþreifanleg eign sem getur, ef rétt er staðið að málum, gert atvinnugreinina verðmætari í huga almennings. Sterkt og traust orðspor er því hluti af ímynd íslensks sjávarútvegs á heimsvísu sem byggjast á eiginleikum eins og Hreinu hafi, sjálfbærum veiðum, virðingu við náttúruna, bragði, áferð, lykt og framsetningu íslensks sjávarfangs.  Þessi eigindi mörg saman skapa orðspor íslensks sjávarútvegs. Hegðun eða framkoma einstaklinga hver svo sem á í hlut hefur hér ekkert eða í besta falli lítið sem ekkert að segja fyrir orðspor íslensks sjávarútvegs.

Raunar er það svo að orðspor er líka óáþreifanlegt, byggt á tilfinningu og m.a. Þess vegna er almennt viðurkennt að það er nokkrum erfiðleikum er bundið að mæla það. Þó eru til viðurkenndar aðferðir. Með reglulegum könnunum er hægt að vakta hvort gjá sé að myndast milli orðspors og raunveruleikans. 

Þá erum við komin að kjarna þessa pistils. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að hvorki ráðherrann né þeir þingmenn sem hafa notað orðið „orðspor“ til að berja á andstæðingum sínum, hafa látið gera á því mælingar eða kannanir hvort fullyrðingar þeirra eigi við rök að styðjast. Hafi ég rangt fyrir mér ætti að vera auðvelt fyrir þessa aðila að leggja fram gögn máli sínu til stuðnings.  

Og til að færa enn sterkari rök fyrir áliti mínu er hér lítil dæmisaga:

Ákvörðun þáverandi heilbrigðisráðherra að slíta samningi við Krabbameinsfélagið um skimanir fyrir leghálskrabbameini, án þess að aðrir aðilar væru tilbúnir að taka við verkefninu. Var aðgerð sem setti þúsundir kvenna í alvarlegt uppnám. Svo mikið var uppnámið að stofnuð voru sérstök baráttusamtök undir heitinu „Aðför að heilsu kvenna“.  

Íslenska heilbrigðiskerfið beið ekki orðspors hnekki af ákvörðunum þáverandi heilbrigðisráðherra. En orðstír hennar sjálfrar kann að hafa skaðast. En fyrir því hef ég auðvita engar sannanir.

 

Ljósmynd: Vefur Samherja
Myndband: Vefur Alþingis

Við þurfum að læra af öðrum!

Ræða Þorsteins Más Baldvinssonar forstjóra Samherja á sjávarútvegsdeginum hefur verið mér nokkuð hugleikin. Sérstaklega orð hans um að ferskur fiskur frá Íslandi sé nánast horfin úr hillum stórmarkaða. Og einnig sú staðreynd að stórfyrirtækið TESCO ákvað á einni nóttu að breyta vöruframboði sínu þannig að ferskur fiskur var tekinn úr hillum og þiðnuðum fiski komið fyrir í staðinn.

Sú var tíðin að íslenskur ferskur fiskur var mesta hnossgæti sem boðið var uppá. Nú er öldin önnur, norskur eldislax er seldur á umtalsvert hærra verði auk þess sem sami lax hefur svo gott sem rutt íslenskri ferskri gæðaframleiðslu úr sjónmáli neytenda með aðstoð frá þiðnuðum fiski frá Noregi og Rússlandi. Þetta er hættuleg þróun.

En af hverju er svona komið fyrir okkur? Helsta ástæðan er að íslenskir útflytjendur hafa ekki staðið nægilega vel að markaðsmálum fyrir afurðir sínar. Afleiðingin er að neytandinn gerir í huga sínum ekki greinarmun á hvort hann er að kaupa ferska gæða afurð eða þiðinn fisk.

Sigurður Már Jónsson blaðamaður spyr í pistli á mbl.is Verður íslenski fiskurinn á pari við lambakjötið? Þetta er spurning sem mikilvægt er að velta fyrir sér. Hættan á því að markaðir fyrir ferskan ófrosinn fisk hverfi eru ekki miklir. En fallandi eftirspurn hefur veruleg áhrif á verðmyndun og það er mögulega ekki svo fjarlægt að staðkvæmdar fiskur, unninn á láglauna svæði heimsins gæti þrýst verði fyrir afurðir okkar verulega niður. Svo langt niður að vinnsla afurða hér yrði ósjálfbær.

Ég þreytist ekki á að tala um hvað Norðmenn gerðu fyrir ríflega 30 árum þegar þeir stofnuðu NSC (Norwegian Seafood Council) á norsku (Norsk Sjømatråd) og fjármögnuðu verkefnið með lágu gjaldi ofan á allan útflutning sjávarafurða frá landinu og upptöku á slagorðinu „Seafood from Norway“

 

NSC er með mjög skýr markmið eins og t.d. að auka verðmæti norskra sjávaraafurða með markaðs rannsóknum, markaðs þróun, markaðs áhættugreiningu, orðspors áhættugreiningu og mjög markvissri miðaðri markaðsfærslu.  Þeir reka skrifstofur í 13 löndum sem greina markaði í 27 löndum um allan heim. Tilgangurinn er að leita uppi tækifæri fyrir bæði nýjar og eldri afurðir.

Verkefnið er skýrt, auka vitund í huga neytenda og koma norskum fisk í forgang í valsetti neytandans.  Þetta er gert með markaðsgreiningu á tölulegar upplýsingar úr greininni ásamt markaðsrannsóknum sem beinast að neytendum á skilgreindum svæðum.

Norðmenn beita akademískum aðferðum í mörgum af þessum rannsóknum sínum. Oft má finna birtar vísindagreinar í ritrýndum tímaritum sem varpa ljósi á hvaða rannsóknum þeir eru að taka þátt í og hvernig þeir hyggjast nýta þessa vinnu. Það er aðdáunarvert hvað samstarf þeirra við háskólasamfélagið er mikið.

Til gamans er hér slóð á meistara ritgerð frá Nord Háskólanum í Þrándheimi sem er greining á samkeppnisforskoti norsks eldislax á markaði í Evrópu. Þetta er bara ein ritgerð af miklum fjölda þar sem kerfisbundið er verið að meta markaði fyrir norskan lax. En svona athuganir og greiningar eru til um nánast allt norskt sjávarfang.

Nú gæti einhver spurt. Hvað erum við Íslendingar að gera? Svarið við því er frekar lítið. Nokkur fyrirtæki í íslenskum sjávarútvegi og tengdum greinum hafa sett á fót sjálfseignarstofnun sem heitir „Seafood from Iceland“ og hefur þann tilgang að halda úti upprunamerki undir sama heiti fyrir íslenskar sjávarafurðir á lykilmörkuðum erlendis. Verkefnið er á forræði Íslandsstofu. En upprunamerki eitt og sér gerir ekki neitt ef ekki er unnið skipulega með það. Það er enginn að horfa á stóru myndina. Framleiðendur eru að reyna að ná þokkalegum sölusamningum og enginn þeirra með getu til að vinna þetta markvisst eða tala til neytenda á þessum mörkuðum.

Við þurfum að tala við og kveikja áhuga neytenda á þessum mörkuðum á framleiðslu okkar. Annars búum við sífellt við þá hættu að staðkvæmdarvörum verði komið til neytenda, í stað þeirrar vöru sem við bjóðum líkt og gerðist í TESCO. Við erum 30 árum á eftir Norðmönnum og enn ekki búin að sameina allan þennan iðnað undir einu upprunamerki. Enn síður erum við búin að fjármagna markvisst markaðsstarf fyrir greinina.  Eitthvað sem sem Norðmenn gerðu fyrir 30 árum.

 

Það er enginn vafi að við Íslendingar erum algerlega í fremstu röð þegar kemur að hátækni- veiðum og vinnslu á sjávarafurðum. En þegar kemur að markaðssetningu á þessum sömu vörum erum við líkari höfuðlausum her. Við drögumst afturúr hratt, svo hratt að það getur skaðað afkomu okkar af þessari auðlind til framtíðar.

 

 

 

Erum við að fljóta sofandi......?

Á sjávarútvegsdeginum sem haldin var 25. október síðastliðin flutti forstjóri Samherja Þorsteinn Már Baldvinsson afar áhugavert erindi þar sem hann varpaði ljósi á ýmsar þær áskoranir sem íslenskur sjávarútvegur stendur frammi fyrir á næstu misserum.  Í máli forstjórans komu m.a. fram eftirfarandi upplýsingar. Verð á eldislaxi er allt að þrefalt hærra en villtum íslenskum þorski. Hillupláss það sem ferskur villtur fiskur fær í verslunum í Englandi og Þýskalandi er hratt minnkandi, svo til alveg horfið í Englandi og að mestu farið í Þýskalandi. Hillurnar hafa að mestu verið teknar yfir af eldisfiski og eitthvað af uppþýddum hvítfiski unnum fyrir neytendamarkað. 

Ég vill taka undir og leggja áherslu á, að það er rétt ályktun hjá forstjóranum að stöðugt framboð er lykill að því að íslenskur villtur fiskur geti keppt við eldis-alinn fisk um hillupláss og athygli neytenda á erlendum mörkuðum. Vara sem ekki er hægt að hafa stöðugt framboð á allan ársins hring tapar fljótt hilluplássi í smásölunni fyrir vörum sem eru stöðugar bæði í framboði og verði.  Þetta þekkja allir sem hafa komið nálægt verslun og þjónustu. 

Eitt er það þó sem forstjórinn nefndi ekki sem hefur gríðarlega mikil áhrif á það hvaða vara fær rými inn í verslunarkeðjum og það er eftirspurn neytenda. Til þess að auka hana þarf markvisst markaðsstarf sem snýr beint að neytendum á viðkomandi markaðssvæðum. Því miður hefur útflytjendum sjávarafurða hér á landi ekki auðnast að standa saman í því að tala beint til neytenda. 

Norðmenn eru langt á undan okkur á þessu sviði og ákváðu strax árið 1991 að stofna Markaðsskrifstofu norsks sjávarfangs, Norwegean Seafood Council eða NSC. Á þeim tíma var útlit fyrir að heimsmarkaðurinn fyrir norskan eldislax væri að mettast og sáu fiskeldisfyrirtæki þar í landi fram á gríðarlegt tap ef ekki tækist að skapa nýja markaði fyrir afurðina, NSC kemur ekki að sjálfu sölustarfinu með beinum hætti heldur er allt markaðsstarfið sniðið að úthugsaðri aðferðafræði sem eykur eftirspurn neytenda. Þannig eru það neytendur sem draga smásalann áfram með óskum sínum,  smásalinn ýtir á heildsalann og heildsalinn á framleiðandann. Með þessari aðferðafræði sem í markaðsfræðunum er kölluð tog aðferð (e. Pull strategy) tókst Norðmönnum að margfalda útflutningsverðmæti á eldislaxi á rúmlega þriggja áratuga tímabili. Bæði með auknu framboði og hækkandi verði.

Vegna smæðar okkar í alþjóðlegu samhengi er illmögulegt fyrir íslensk útgerðarfyrirtæki að byggja upp öfluga vitund neytenda í í kringum sína eigin framleiðslu, en öllu gerlegra er fyrir greinina í heild sinni að þróa og markaðssetja gagnvart neytendum þá vöru sem verið er að framleiða hér á landi. 

Neytandinn veltir fyrir sér ýmsum eiginleikum vörunnar þegar hann er að ákvarða kaup. Hann virðir fyrir sér pakkningar, rifjar upp það kynningarefni sem hann hefur séð í gegnum markaðsstarf, hann tekur mark á því orðspori sem af vörunni fer o.s.frv. Eftir að heim er komið og neytandinn hefur smakkað sjálfur, bætast við í valsettið fyrir næstu kaup eiginleikar eins og bragð, áferð og lykt. Þessu til viðbótar koma svo þeir eiginleikar sem neytandinn tengir við vöruna og má koma einnig til skila í gegnum markaðsstarf eins og að fiskurinn sé ferskur (aldrei frosið), hann komi úr villtum stofni, komi úr hreinu og köldu hafi, hafi verið veiddur á sjálfbæran hátt og verkaður með hátækni aðferðum sem skila mestu bragðgæðum sem mögulegt er og svona er hægt að halda áfram.

Nú verður það að gerast að útflytjendur setji sameiginlega á stofn Markaðsskrifstofu íslenskra sjávarafurða. Skrifstofu sem hefur það að markmiði að villtur ferskur fiskur frá íslandi sem aldrei hefur frosið verði jafn verðmætur eða verðmætari heldur en eldisfiskur. Þetta er vel hægt ef greinin stendur saman. Ef það gerist ekki þá mun fallandi eftirspurn neytenda halda áfram að skaða greinina, með hverfandi hilluplássi og lækkandi verðum í samanburði við staðkvæmdarvöru. Fari svo, mun litlu skipta hvort takist að halda framboði stöðugu alla daga ársins.  

Að sjálfsögðu á að leyfa netsölu á áfengi!

Nú get ég ekki lengur orða bundist. Mér finnst algerlega ósæmandi að samtök sem kalla sig „Foreldrasamtök gegn áfengisauglýsingum“ geti vaðið fram í fjölmiðlum og á samfélagsmiðlum með rangar fullyrðingar og sleggjudóma án þess að færa rök fyrir máli sínu. Svo hart er gengið fram í vitleysunni að minnir um mjög á pólitísk áróðurssamtök þar sem engu skal vært til þess að koma höggi á andstæðinginn. 

Ástæðan fyrir þessu skarki er umræðan um áfengi.  Þar þorir engin að taka vitræna umræðu vegna hættu á því að lenda í orrahríð þeirra sem vaða fram með röngum fullyrðingum og útúrsnúningum. Þetta er ekki boðlegt í siðuðu þjóðfélagi. 

Að þessu sögðu vill ég taka fram að ég ber fulla virðingu fyrir þeim sem hafa aðra skoðun en ég á þessum málum. Ég ber hinsvegar enga virðingu fyrir þeim aðilum sem vaða fram með ofsa, rógi og órökstuddum fullyrðingum án þess að færa rök fyrir máli sínu líkt og ofangreind samtök leyfa sér ítrekað. 

 

Þá að áfenginu.

Í fyrirhuguðu frumvarpi Dómsmálaráðherra sem enn er ekki komið til afgreiðslu Alþingis, er eitt atriði sem virðast fara mest fyrir brjóstið á þeim sem hafa haft sig í frammi varðandi þetta fyrirhugaða frumvarp. Það er hugmyndin um að leyfa sölu á áfengi í netverslunum hérlendis. 

Síðan hefur vaknað á ný umræðan um hvort leifa eigi auglýsingar á áfengi. En það er ekki hluti af frumvarpi ráðherra eins og það hefur verið kynnt. Ég ætla hinsvegar að eyða nokkrum orðum í áfengisauglýsingarnar því þeim hefur verið blandað inn í þessa umræðu. 

Byrjum á hugmyndinni að leyfa sölu á áfengi í netverslunum hér á landi. Í umræðu um málið er algengt að sjá fólk detta inn í þá rökvillu að þessi breyting myndi þýða stóraukið framboð á áfengi. Þetta er rökvilla vegna þess að í dag geta allir íslendingar eldri en 20 ára pantað sér áfengi úr þúsundum netverslana um allan heim og fengið sent heim að dyrum. Af þessum sökum er framboðsaukningin óveruleg, breytingin sára lítil (varla mælanleg) ef notast er við tölfræði. 

Auk þess sem að regluverkið sem við búum við varðandi áfengisinnflutning og framleiðslu gerir nánast ómögulegt fyrir þá sem vilja leggja fyrir sig verslun með þessar veigar að aðgreina sig með verðum eða verðlagningu.  Nýir aðilar verða líklegast að aðgreina sig með miðlun þekkingar til þeirra sem hafa aldur til að kaupa áfengi, til dæmis með betri þjónustu í formi fræðslu og upplýsinga, sem er vel, og mundi til lengri tíma styrkja og bæta vínmenningu landans.  

Svo er það líka staðreynd að markaður með áfengi í öllum hinum vestræna heimi er mettaður markaður. Með öðrum orðum framboð vörunnar er meira en eftirspurnin. Við slíkar aðstæður er þekkt að neysla eykst ekki ef fjölgun verður á útsölustöðum. Þeir útsölustaðir sem eru fyrir á markaði selja minna sem nemur sölu þess sem inn á markaðinn kemur. Þetta er lykilatriði sem verður að halda til haga í umræðunni. 

Þá að áfengisauglýsingum. (sem eru ekki hluti af fyrirhuguðu frumvarpi) Höfundur þessa pistils hefur lengi haft áhuga á þessu efni sem sérfræðingur í markaðsmálum og kynnt sér það vel, m.a. með því að viða að sér þeim vísindagreinum sem ritaðar hafa verið um málefnið og birtar hafa verið í ritrýndum tímaritum víða um heim.  Það verður að segjast eins og er að umræðan um þetta málefni hefur því miður einkennst of mikið af sleggjudómum og fullyrðingum. Mögulega er það eðlilegt þar sem málefnið er viðkvæmt og áfengi á án nokkurs vafa stóran þátt í ógæfu margra.

Það poppar hér upp í hugann setning sem Friðrik heitin Eysteinsson frumkvöðull í faglegu markaðsstarfi hér á landi skrifaði í Viðskiptablaðið 2004

„Þeir sem hlynntir eru banni við áfengisauglýsingum virðast telja að auglýsingar hafi mun meiri áhrif á neytendur en þær í raun hafa og að það eigi sérstaklega við um ungt fólk.  Þeir sem eitthvað hafa kynnt sér virkni auglýsinga vita á hinn bóginn að mesta vandamálið er hið gagnstæða, þ.e. hvað þær hafa í raun lítil áhrif.  Rannsóknir hafa t.d. sýnt að einungis um þriðjungur auglýsinga skila skammtímasölu og einungis fjórðungur söluaukningu til lengri tíma litið.  Hvað ungt fólk áhrærir þá er það miklu læsara á auglýsingar en eldra fólkið var þegar það var ungt (hvort sem það man það eða ekki).  Engar rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl áfengisauglýsinga og þess hvort ungt fólk hefji neyslu áfengis eða ekki.“

Þrátt fyrir að þetta sé skrifað árið 2004 á þetta við í einu og öllu. Enn í dag er vandamál auglýsenda að virkni auglýsinga er minni en almennt er talið. Svo hitt sem er stærra atriði í umræðu dagsins. Engar rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl áfengisauglýsinga og þess hvort ungt fólk hefji neyslu áfengis eða ekki. Þetta er staðreynd sem ekki hefur verið hrakin fræðilega það ég best veit. 

Það er líka einkennandi í umræðunni er sífellt verið að rugla saman áhrifum auglýsinga á einstök vörumerki annars vegar og heildarneyslu áfengis hinsvegar. Rannsóknir hafa sýnt að á mettum markaði eins og áfengismarkaðurinn á vesturlöndum er vissulega. Er hlutverk auglýsinga fyrst og fremst það að færa neytendur á milli vörumerkja. Vegna þess að framboð er meira en eftirspurnin eru líkur á því að heildarneysla aukist vegna auglýsinga óverulegar. 

Afleiðingarnar af auglýsingabanni eins og hér ríkir, eru fyrst og fremst viðskiptahindranir sem koma niður á innlendum framleiðendum. Innlendir framleiðendur áfengis geta ekki reynt að fá neytendur til þess að kaupa frekar innlenda vöru en innflutta. Þetta er algerlega galin staða! Sérstaklega nú þegar það getur skipt sköpum í erfiðri stöðu þjóðarbúsins hvort við veljum það sem er innlent fram yfir það sem er innflutt.

„Áfengi er bara þannig vara að við getum ekki leyft þetta“ heyri ég stundum. Ég ætla að leyfa mér að vitna aftur í Friðrik og grein hans úr Viðskiptablaðinu frá árinu 2004. Því betra svar hef ég ekki heyrt við þessari fullyrðingu.

„Fyndnustu rökin fyrir því að banna áfengisauglýsingar ganga þó út á að aðrar reglur eigi að gilda um auglýsingar á áfengi vegna þess að það sé þannig vara.  Þarna er ruglað saman þeim áhrifum sem misnotkun vara getur haft í för með sér annars vegar og áhrifum auglýsinga þeirra hins vegar.  Þá lágmarkskröfu hlýtur að vera hægt að gera til fólks, þó það kunna að öðru leyti ekkert fyrir sér í markaðsfræðum, að það átti sig á því að það er munur á því sem verið er að selja og þeim áhrifum sem hægt er að hafa á sölu þess!“

Þetta er mögulega kjarni málsins. Þeir sem hafa verið að berjast gegn því að áfengisauglýsingar verði leyfðar eru í raun ekki að vernda unga fólkið eins og látið er líta út fyrir. Heldur er verið að vinna markvisst að því að skekkja samkeppnisumhverfi íslenskra framleiðenda og íslenskrar verslunar. Vinna gegn innlendum hagsmunum. 

Ef þessum aðilum er í raun annt um lýðheilsu þjóðarinnar og unga fólkið, væri róttækasta og árangursríkasta aðferðin að banna áfengi alfarið og láta af forræðistilburðum við fullorðið fólk sem vill kaupa og selja löglegan varning. 

 

 

Sæstrengssviðmyndir

Ég verð að viðurkenna að ég óttast það tak sem Evrópusambandið nær á auðlindum okkar ef svokallaður Orkupakki 3 verður samþykktur á Alþingi á næstu vikum. Ef Alþingi samþykkir þriðja orkupakkann þá er þjóðin skuldbundin til að fylgja öllum reglum hans. Annað væri brot á EES samningnum. 

Í síðasta pistli mínum lofaði ég að draga upp sviðsmyndir sem sýna fram á undir hvernig aðstæðum þjóðin verður sannfærð um nauðsyn þess heimila lagningu raforkusæstrengs í kjölfar þess að Orkupakki 3 verður samþykktur. Hér koma þær:

Sviðmynd númer eitt. (fjárhagsleg þvingun)

Árið er 2020 og Alþingi hefur nýlega samþykkt Orkupakka 3. Erlendur lögaðili aðili óskar þess lögformlega við íslenska ríkið að fá að leggja hingað raforkusæstreng. Erindið er rætt á Alþingi og ákveðið er að leggja málið fyrir þjóðaratkvæði. Alþingi staðfestir vilja þjóðarinnar og tilkynnir þessum erlenda aðila að þjóðin hafi hafnað þessari lögmætu umsókn (í þjóðaratkvæði). Umsóknar aðilinn sættir sig ekki við tæknilegar viðskiptahindranir af hálfu ríkisstjórnarinnar þar sem samkvæmt lögum bæði í Evrópu og hér á Íslandi er rafmagn skilgreint sem vara, því er óheimilt samkvæmt ákvæðum EES samningsins um frjáls viðskipti að hindra frjálst flæði vöru og þjónustu. 

Umsóknar aðilinn kærir ákvörðun Alþingis og krefst skaðabóta auk þess að hindrunum þessum verði rutt úr vegi. Íslenska ríkið er dæmt til þess að heimila lagningu raforkusæstrengs að öðrum kosti greiða himinháar skaðabætur (70 til 100 milljarða eða 10% af fjárfestingunni) á hverju ári, þar til að heimild fyrir lagningu strengsins liggur fyrir, samþykkt af Alþingi. Þingmenn eiga engan annan kost en að samþykkja lagningu strengsins til þess að losa þjóðina undan þeim álögum sem á hana hafa verið lagðar. 

 

Sviðsmynd númer tvö (Þvingun vegna ytri áhrifa)

Þessa sviðsmynd setti ég fram fyrst í pistli sem ég skrifaði hér 16. maí 2019 síðastliðinn. Horfum nú fram til ársins 2040 eða fram um ríflega 20 ár, mikil tækniþróun hefur átt sér stað á öllum sviðum enda svokölluð fjórða iðnbylting verið á fullri ferð og ekki sér fyrir um allar þær breytingar sem eru að ganga yfir heiminn. Vegna breytinga á markaði m.a. vegna mikillar gjaldtöku á kolefnis útblæstri á flutningum bæði hrávara og tilbúinna afurða hefur stóriðjan að mestu farið úr landi þar sem orkuverð plús kolefnisgjald sem er óhagkvæmt hér vegna legu landsins, langt frá helstu uppsprettum hráefnis og mörkuðum. Kolefnisgjaldið hefur orsakað það að stóriðnaðarframleiðsla er mun hagkvæmari annaðhvort hjá hráefnisuppsprettum eða við helstu markaðssvæði. 

Þessi þróun hefur haft það í för með sér að 80% af allri þeirri orku sem framleidd er hér á landi er ekki að seljast. Fjöldagjaldþrot blasir við í orkugeiranum ef ekki verður lagður hingað raforkusæstrengur eins fljótt og mögulegt er. Raforkuverð til þjóðarinnar ríkur hér upp úr öllu valdi vegna rekstrarerfiðleika raforkuframleiðenda sem þrýsta nú sem aldrei fyrr á verðhækkanir og lagningu raforkusæstrengs. Þingmenn eiga ekki annan kost til þess að stemma stigum við þeim vandræðum sem sem orkufyrirtækin eru komin í heldur en að samþykkja lagningu sæstrengs til landsins. 

Sviðsmynd númer þrjú (Þvingun raforkuframleiðenda)

Árið er 2025, Landsvirkjun hefur þvingað stóran hluta af stóriðjunni til þess að leggja hér niður starfsemi, með því að hækka verð á orku til þeirra langt umfram það sem hefur gerst hefur á heimsmarkaði. Þetta gerist í áföngum þegar samningar við stóriðjuna losna hver af öðrum. Hækkanirnar verða slíkar að stóriðjufyrirtækin sjá hag sínum betur borgið með því að flytja starfsemina til landa þar sem hagkvæmara orkuverð fæst. Líkt og í sviðmynd tvö þá myndast mikið magn umframorku í kerfinu sem þarf að koma í verð til þess að raforkukerfið verði sjálfbært. 

Veruleg rekstrarvandræði blasa við Landsvirkjun ef ekki fæst heimild til þess að leggja hingað sæstreng og selja í gegnum hann þá orku sem stóriðjan notaði áður. Alþingi sér fram á verulega efnahagskreppu til lengri tíma ef Landsvirkjun verður ekki komið til hjálpar með að koma orkunni í verð með því að leggja hingað raforkusæstreng. 

Vera kann að fólki þyki þessi sviðmynd óraunhæf en hún er þrátt fyrir allt sú sviðsmynd af þessum þrem sem hér eru settar fram sem líklegust er til þess að rætast. Í raun má halda því fram að þetta ferli sé þegar hafið. Álver Ríó Tintó í Straumsvík hefur verið rekið með umtalsverðum halla frá árinu 2010 er Landsvirkjun gerði við félagið nýjan stórhækkaðan orkusamning sem kippti rekstrargrundvelli undan félaginu að verulegu leiti. Samningar við kísilmálmverksmiðju Elkem á Grundartanga eru í uppnámi og því ríkir fullkomin óvissa með framhald þar. Norðurál á Grundartanga gerði nýlega samning við Landsvirkjun til 5 ára (gildir til 2025) þar sem orkuverð hækkar verulega og áhugavert verður að skoða rekstrarniðurstöður þar þegar sá samningur hefur tekið gildi. 

Öllum má vera ljóst að Landsvirkjun hefur undirbúið komu raforkusæstrengs til landsins um langt skeið. Fyrirtækið hefur þegar eitt hundruðum milljóna í undirbúning á þessu verkefni og kynnt þá möguleika sem slíkur strengur getur haft á afkomu fyrirtækisins til lengri tíma, reglulega á ársfundum sínum. 

Peðin sem fórnað verður í þessari refskák gangi hún fram eins og flest bendir til,  eru almenn heimili á íslandi og íslensk atvinnufyrirtæki sem bæði munu þurfa að búa við ört hækkandi raforkuverð sem kemur til með að sveiflast eftir tíðarfari og markaðsaðstæðum í Evrópu en ekki aðstæðum hér á landi. 

Þetta er merkilegt í því ljósi að þeir sem telja að óhagkvæmt sé að taka hér upp gjaldmiðilinn Evru, helst vegna þess að sveiflur hans séu ekki í takti við íslenskt efnahagslíf. Virðast núna komast að þeirri niðurstöðu að það sé gott fyrir íslenskt efnahagslíf að raforkuverð hér sveiflist í takti við Evrópskt tíðarfar en ekki íslenskan raunveruleika.

Það er framsýni og sjálfbærni falin í því að segja NEI

Ég er einn af þeim sem hef sett mig upp á móti því að Alþingi samþykki svokallaðan Orkupakka 3. Ég hef ekki séð nein þau rök með þessu máli að ég telji að hægt sé að réttlæta þetta evrópska regluverk. Ég tel mig þó ekki vera sérstakan talsmann einangrunar og þjóðrembu eins og þeir sem aðhyllast samþykkt þessa sama orkupakka telja sig geta alhæft um.  Þeir sem hafa vondan málstað að verja og lítil haldbær rök, detta því miður af og til í þann freistnivanda að smána þá sem hafa andstæða skoðun í stað þess að nota rök og staðreyndir máli sínu til stuðnings.  

Ég held reyndar að þeir sem setja sig á móti þessum orkupakka séu aðilar sem aðhyllast framsýni og sjálfbærni, fólk sem hefur kjark til þess að standa á eign fótum með sterka framtíðarsýn og ábyrgðarkennd gagnvart meðbræðrum sínum og systrum.

Það er t.d. framtíðarsýn að nota innlenda orku til þess að stórauka hér ylrækt, í því felst líka gríðarleg umhverfisvernd því ávöxtur með kolefnisfótspor eftir flugferð til landsins er ekki sérlega umhverfisvænn. Nýsköpun hverskonar byggir á því að til staðar sé nægt framboð af orku á sem hagkvæmustu verði. 

Grundvöllur að því að hér sé hægt að hugsa í langtíma lausnum með léttan iðnað er að taka upp fyrri eigendastefnu Landsvirkjunar. Sem byggðist á því að láta landsmenn og fyrirtæki sem hér starfa, kaupa orku á sem næst kostnaðarverði til þess að efla hér nýsköpun og samkeppnishæfni. 

Fjótlega eftir ráðningu sína í ágúst 2009 breytti núverandi forstjóri Landsvirkjunar stefnu fyrirtækisins án þess að það væri borið undir eigendur þess (þjóðina) eða Alþingi (engin eigendastefna). Á vef Landsvirkjunar segir í dag:

“Hlutverk Landsvirkjunar er að hámarka afrakstur af þeim orkulindum sem fyrirtækinu er trúað fyrir með sjálfbæra nýtingu, verðmætasköpun og hagkvæmni að leiðarljósi.“

Það að hámarka afrakstur orkulinda er ekki það sama og að almennir notendur hér á landi njóti lágs orkuverðs, þvert á móti. Afleiðingin af þessari stefnu er að raforkuverð hér á landi skapar ekki lengur samkeppnisforskot fyrir íslensk fyrirtæki líkt og það gerði áður. Þetta er staðfest í skýrslu Samtaka iðnaðarins sem gefin var út í mars á síðasta ári og heitir Ísland í fremstu röð – eflum samkeppnishæfnina.

Árið 1965 var Landsvirkjun stofnuð í þeim tilgangi að byggja og reka raforkuver sem gætu selt raforku til stóriðju og séð almennum markaði fyrir raforku á hagkvæmu verði. Þannig var arður af sölu til stóriðjunnar notaður til þess að greiða fyrir uppbyggingu á raforkukerfinu. Fram að þeim tíma hafði rafvæðing á Íslandi verið í uppnámi og stóð rekstur veitufyrirtækja ekki undir nýframkvæmdum í orkumálum. Rafmagnsskömmtun var daglegt brauð víða um land. Framsýni þeirra sem lögðu Landsvirkjun til stefnu á sínum tíma tryggði landsmönnum orkuverð sem var það lægsta í álfunni og svo tryggði þessi stefna líka íslenskum fyrirtækjum í erfiðri samkeppnisstöðu örlítið samkeppnisforskot. 

Þessi staða er nú í uppnámi vegna aðgerðaleysis þeirra sem hafa farið með vald yfir Landsvirkjun frá árinu 2010 og trú þeirra á það að allt sem kemur að utan sé betra en það sem áður var byggt á. 

Ég trúi því að flest viljum við farsælt alþjóðasamstarf, og að við viljum virða þá alþjóða samninga sem við erum hluti af. En við eigum að vera á móti hverskyns yfirgangi og ánauð erlendra ríkjasambanda á auðlindum okkar. Frekar sætti ég mig við það að vera kallaður talsmaður grámósku, einangrunarhyggju og ótta við hið óþekkta, en að bugta mig fyrir erlendu valdi yfir auðlindum þjóðarinnar líkt og mörgum þykir ægilega smart um þessar mundir. „Það er svo Cosmopolitan sjáðu“, sagði einn vinur minn um daginn. 

„En Viddi það er engin kapall að koma til landsins nema með leyfi Alþingis og þess vegna skiptir þetta engu máli.“ sagði annar félagi í vinahópnum. Vissulega er látið líta út fyrir það, en í næsta pistli ætla ég að draga upp sviðmyndir sem sýna að þetta er mögulega ekki alskostar rétt. 

 

 

 

 

Hvar stöndum við 2040 ef við innleiðum þriðja orkupakkann?

Mikil átök hafa verið um þriðja orkupakka Evrópusambandsins sem Alþingi er með til umfjöllunar þessa dagana. Átökin hverfast um lögfræðileg álitaefni að mestu, en gallinn við þessa umræðu er að hún er einsleit og átakafletir hafa snúist um hvort lögfræðilegir fyrirvarar sem fylgjendur innleiðingar vilja festa með þingsályktun haldi gagnvart Evrópusambandinu.

Ég ætla í nokkrum línum að horfa á þetta mál útfrá viðskiptalegum hagsmunum þjóðarinnar og setja fram sviðsmynd í framtíðinni. En það hefur sárvantað í þessa umræðu að framtíðin sé skoðuð í mismunandi sviðsmyndum.  Orðið þjóðin í þessum skrifum mínum er hér notað sem samnefnari heimila og fyrirtækja hér á landi.

Horfum nú fram til ársins 2040 eða fram um ríflega 20 ár, mikil tækniþróun hefur átt sér stað á öllum sviðum enda svokölluð fjórða iðnbylting verið á fullri ferð og ekki sér fyrir um allar þær breytingar sem eru að ganga yfir heiminn. Vegna breytinga á markaði m.a. vegna mikillar gjaldtöku á kolefnis útblæstri á flutningum bæði hrávara og tilbúinna afurða hefur stóriðjan að mestu farið úr landi þar sem orkuverð plús kolefnisgjald sem er óhagkvæmt hér vegna legu landsins, langt frá helstu uppsprettum hráefnis og mörkuðum. Kolefnisgjaldið hefur orsakað það að stóriðnaðarframleiðsla er mun hagkvæmari annaðhvort hjá hráefnisuppsprettum eða við helstu markaðssvæði. 

Þessi þróun hefur haft það í för með sér að 80% af allri þeirri orku sem framleidd er hér á landi er ekki að seljast. Fjöldagjaldþrot blasir við í orkugeiranum ef ekki verður lagður hingað raforkusæstrengur eins fljótt og mögulegt er. Raforkuverð til þjóðarinnar ríkur hér upp úr öllu valdi vegna rekstrarerfiðleika raforkuframleiðenda sem þrýsta nú sem aldrei fyrr á verðhækkanir og lagningu raforkusæstrengs. Þingmenn eiga ekki annan kost til þess að stemma stigum við þeim vandræðum sem sem orkufyrirtækin eru komin í heldur en að samþykkja lagningu sæstrengs til landsins. 

Tenging sæstrengs virkjar jú öll ákvæði þriðja orkupakkans og þeirra pakka sem á eftir koma. Þá dynur á þjóðinni það framsal fullveldis sem innbyggt er í þennan reglubálk. ACER og National regulator (landsreglarinn) sem báðir lúta valdi framkvæmdastjórnar ESB, þessir aðilar munu hafa lokaorð um hversu mikla orku má flytja út og á hvaða verði. Þjóðin mun þurfa að sætta sig við að þrátt fyrir miklar auðlindir landsins mun Evrópusambandið ákvarða orkuverð það sem þjóðinni er boðið til notkunar hér innanlands. 

Mikill hluti þeirrar framleiðslu og nýsköpunar sem er í landinu mun færa sig nær mörkuðum, á eftir framleiðslunni og tækifærunum fer fjármagnið og síðan unga fólkið.

Þetta er vissulega nokkuð dökk mynd sem ég dreg hér upp en hún er samt ekki óraunhæf. Hún gæti auðveldlega raungerst ef undanlátssemi Alþingis gagnvart erlendu valdi heldur áfram. Þannig tel ég að við getum ekki útilokað að hingað verði lagður sæstrengur. Það er ekki viðskiptalega klókt að vera búinn að binda í reglugerðir að kaupandinn ákveði á hvaða verði orkan verði seld þegar að því kemur. 

Í stað þess að stagla um lögfræðileg álitaefni tel ég að við eigum að velta fyrir okkur framtíðinni og hvaða afleiðingar hljótast af gjörðum okkar núna. Ég skal viðurkenna að ég á erfitt með að sjá jákvæðar myndir til framtíðar á þessum orkupökkum ESB. Því lýsi ég eftir þeim frá þeim aðilum sem styðja þessa innleiðingu á þessu regluverki og lofa að ég skal hlusta með athygli.