Fræðimenn eru heilt yfir sammála um að fyrirtæki þurfi sífellt að taka breytingum annars er hætt við að þau verði undir í samkeppni. Árangur fyrirtækja byggir einnig á hæfni stjórnenda í að horfa til framtíðar, marka sér stefnu og hvetja starfsmenn til að ná settu marki. Það eru því fyrirtæki sem marka sér stefnu til lengri tíma og skynja mikilvægi hennar og endurskoða hana reglulega sem ná framúrskarandi árangri.

Því hefur verið haldið fram að 75% af markaðsvirði fyrirtækis geti tengist duldum eignum s.s. viðskiptasambönd, samningar, vörumerki, orðspor, og hæfninni til að stjórna í síbreytilegum heimi. Vegna þessa er enn mikilvægara í dag en áður að ytra umhverfi starfsgreina sé ekki háð tilviljunum eða pólitískum geðþótta. Heldur stýrist af stefnumótun til langs tíma. 

Það er ávallt þannig þegar verið er að nýta auðlind sem er takmörkuð þá eru nokkuð skiptar skoðanir á því hvernig best er með farið. Það er í sjálfu sér kemur ekki á óvart. Stóra spurningin þegar unnið er að stefnumótun í sjávarútvegi hlýtur að vera hvernig förum við að því að skapa sem mest verðmæti úr takmarkaðri auðlind??

Í sáttmála um ríkisstjórnarinnar frá 28. nóvember 2021 kemur eftirfarandi fram í kafla um sjávarútvegsmál: 

„Skipuð verður nefnd til að kortleggja áskoranir og tækifæri í sjávarútvegi og tengdum greinum og meta þjóðhagslegan ávinning fiskveiðistjórnunarkerfisins. Nefndinni verði falið að bera saman stöðuna hér og erlendis og leggja fram tillögur til að hámarka möguleika Íslendinga til frekari árangurs og samfélagslegrar sáttar um umgjörð greinarinnar.“

Og áfram er haldið

„Nefndin fjalli einnig um hvernig hægt er að auka gagnsæi í rekstri fyrirtækja í sjávarútvegi og þá sérstaklega meðal stærstu fyrirtækja landsins. Þá meti nefndin árangur af atvinnu- og byggðakvóta og strandveiðum til að styðja við atvinnulíf í landsbyggðunum.“

Þessi texti vekur nokkra furðu, markmið þessarar vinnu virðist ekki eiga að vera langtíma stefnumörkun þjóðinni til heilla, heldur að meta stöðuna eins og hún er eða leggja mat á aðgerðir sem þegar hafa verið framkvæmdar.

Þetta er áhugavert í því samhengi að einungis 6 mánuðum áður hafði nefnd undir forystu Sveins Agnarssonar, prófessors skilað af sér umfangsmikilli skýrslu til Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytis Íslands sem nefndist „Staða og horfur íslenskum sjávarútvegi og fiskeldi“

Þar er reynt að varpa ljósi á hvar við erum stödd. Það er sláandi að í þeirri skýrslu er ekki minnst einu orði á langtíma stefnumótun í sjávarútvegi. Líkast til vegna þess að sú stefna hefur ekki verið sett. 

Það er ótrúlegt til þess að hugsa að langtíma stefnumörkun í kringum þessa auðlind er ekki til og hefur gleymst í því argaþrasi sem verið hefur oft á tíðum í kringum fiskveiðistjórnunarkerfið. Það er vissulega sannleikskorn í tilvitnuninni „Ef þú veist ekki hvert þú stefnir, þá endar þú örugglega einhvers staðar annars staðar*.“ Þetta ættu fyrirtækin og stjórnvöld að hafa í huga. 

Það eru margar krefjandi spurningar sem við ættum að vera að spyrja okkur.  Spurningar eins og hvort hámarka skuli gjaldtöku að auðlindinni? Eða hámarka útflutningsvirði þeirra afurða sem auðlindin gefur? Hvort skilar til lengri tíma meiri ávinningi? Eigum við að selja afurðir til áframvinnslu og verðmætasköpunar erlendis eða eigum við að stefna að fullvinnslu afurða hér heima með tilfallandi verðmætaaukningu? Hvernig getum aukið enn frekar verðmæti aukaafurða? Þetta eru brennandi spurningar, svör við þeim munu hafa áhrif á lífsafkomu okkar og barna okkar til langrar framtíðar. 

*Laurence J. Peter

Mynd: clipart-library.com

Gróa á Leiti hefur alltaf verið stór hluti af íslenskri þjóðarsál og fljótt flýgur fiskisaga segir máltækið. 

Margir, af ýmsum tilefnum, hafa komið fram í opinberri umræðu síðustu daga talandi digurbarkalega um orðspor einstaklinga, atvinnugreina og jafnvel landa.  

Atvikið sem kveikti áhuga minn á því að skoða þetta betur varð á Alþingi okkar íslendinga Þegar háttvirtur Matvælaráðherra Svandís Svavarsdóttir sté á stokk og svaraði fyrirspurn frá Þórhildi Sunnu þingmanni Pírata sem vildi fá að vita hvað ráðherranum fyndist um að Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) hefðu boðið Þorsteini Má Baldvinssyni forstjóra Samherja að halda ræðu á sjávarútvegsdeginum. Það að þingmaður skuli spyrja ráðherra í sölum Alþingis um hvort forstjóri eins stærsta og glæsilegasta sjávarútvegsfyrirtækis landsins megi tala á fundi SFS um sjávarútvegsmál vekur furðu mína. Þarna er þingmaðurinn að upphefja sjálfan sig í stöðu bæði saksóknara og dómara og hvetja til slaufunnar á þegn þessa lands sem hefur hvorki verið ákærður eða dæmdur. En víkjum að ráðherranum sem í niðurlagi svar síns sagði eftirfarandi:

"Hins vegar vil ég segja vegna spurningarinnar sem hv. þingmaður ber hér upp að það er auðvitað staðreynd að um er að ræða alvarlegar ávirðingar og alvarleg mál sem eru í rannsókn á þessu sviði, mál sem geta skaðað og hafa skaðað orðspor íslensks sjávarútvegs og fram hjá því verður auðvitað ekki litið, hvorki í þessu samhengi né öðru.” (breiðletrun höfundar) Þetta er afskaplega stór fullyrðing sem ráðherra setur hér fram. 

Ensk þýðing á orðinu orðspor er oftast reputation en einnig hefur enska orðasambandið word-of-mouth einnig verið þýtt sem orðspor. Við hér á íslandi notum yfirleitt orðspor fyrir lönd, fyrirtæki og atvinnugreinar og orðstír þegar rætt er um einstaklinga.

Orðspor er almennt talin óáþreifanleg eign sem getur, ef rétt er staðið að málum, gert atvinnugreinina verðmætari í huga almennings. Sterkt og traust orðspor er því hluti af ímynd íslensks sjávarútvegs á heimsvísu sem byggjast á eiginleikum eins og Hreinu hafi, sjálfbærum veiðum, virðingu við náttúruna, bragði, áferð, lykt og framsetningu íslensks sjávarfangs.  Þessi eigindi mörg saman skapa orðspor íslensks sjávarútvegs. Hegðun eða framkoma einstaklinga hver svo sem á í hlut hefur hér ekkert eða í besta falli lítið sem ekkert að segja fyrir orðspor íslensks sjávarútvegs.

Raunar er það svo að orðspor er líka óáþreifanlegt, byggt á tilfinningu og m.a. Þess vegna er almennt viðurkennt að það er nokkrum erfiðleikum er bundið að mæla það. Þó eru til viðurkenndar aðferðir. Með reglulegum könnunum er hægt að vakta hvort gjá sé að myndast milli orðspors og raunveruleikans. 

Þá erum við komin að kjarna þessa pistils. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að hvorki ráðherrann né þeir þingmenn sem hafa notað orðið „orðspor“ til að berja á andstæðingum sínum, hafa látið gera á því mælingar eða kannanir hvort fullyrðingar þeirra eigi við rök að styðjast. Hafi ég rangt fyrir mér ætti að vera auðvelt fyrir þessa aðila að leggja fram gögn máli sínu til stuðnings.  

Og til að færa enn sterkari rök fyrir áliti mínu er hér lítil dæmisaga:

Ákvörðun þáverandi heilbrigðisráðherra að slíta samningi við Krabbameinsfélagið um skimanir fyrir leghálskrabbameini, án þess að aðrir aðilar væru tilbúnir að taka við verkefninu. Var aðgerð sem setti þúsundir kvenna í alvarlegt uppnám. Svo mikið var uppnámið að stofnuð voru sérstök baráttusamtök undir heitinu „Aðför að heilsu kvenna“.  

Íslenska heilbrigðiskerfið beið ekki orðspors hnekki af ákvörðunum þáverandi heilbrigðisráðherra. En orðstír hennar sjálfrar kann að hafa skaðast. En fyrir því hef ég auðvita engar sannanir.

Ljósmynd: Vefur Samherja
Myndband: Vefur Alþingis

Á sjávarútvegsdeginum sem haldin var 25. október síðastliðin flutti forstjóri Samherja Þorsteinn Már Baldvinsson afar áhugavert erindi þar sem hann varpaði ljósi á ýmsar þær áskoranir sem íslenskur sjávarútvegur stendur frammi fyrir á næstu misserum.  Í máli forstjórans komu m.a. fram eftirfarandi upplýsingar. Verð á eldislaxi er allt að þrefalt hærra en villtum íslenskum þorski. Hillupláss það sem ferskur villtur fiskur fær í verslunum í Englandi og Þýskalandi er hratt minnkandi, svo til alveg horfið í Englandi og að mestu farið í Þýskalandi. Hillurnar hafa að mestu verið teknar yfir af eldisfiski og eitthvað af uppþýddum hvítfiski unnum fyrir neytendamarkað. 

Ég vill taka undir og leggja áherslu á, að það er rétt ályktun hjá forstjóranum að stöðugt framboð er lykill að því að íslenskur villtur fiskur geti keppt við eldis-alinn fisk um hillupláss og athygli neytenda á erlendum mörkuðum. Vara sem ekki er hægt að hafa stöðugt framboð á allan ársins hring tapar fljótt hilluplássi í smásölunni fyrir vörum sem eru stöðugar bæði í framboði og verði.  Þetta þekkja allir sem hafa komið nálægt verslun og þjónustu. 

Eitt er það þó sem forstjórinn nefndi ekki sem hefur gríðarlega mikil áhrif á það hvaða vara fær rými inn í verslunarkeðjum og það er eftirspurn neytenda. Til þess að auka hana þarf markvisst markaðsstarf sem snýr beint að neytendum á viðkomandi markaðssvæðum. Því miður hefur útflytjendum sjávarafurða hér á landi ekki auðnast að standa saman í því að tala beint til neytenda. 

Norðmenn eru langt á undan okkur á þessu sviði og ákváðu strax árið 1991 að stofna Markaðsskrifstofu norsks sjávarfangs, Norwegean Seafood Council eða NSC. Á þeim tíma var útlit fyrir að heimsmarkaðurinn fyrir norskan eldislax væri að mettast og sáu fiskeldisfyrirtæki þar í landi fram á gríðarlegt tap ef ekki tækist að skapa nýja markaði fyrir afurðina, NSC kemur ekki að sjálfu sölustarfinu með beinum hætti heldur er allt markaðsstarfið sniðið að úthugsaðri aðferðafræði sem eykur eftirspurn neytenda. Þannig eru það neytendur sem draga smásalann áfram með óskum sínum,  smásalinn ýtir á heildsalann og heildsalinn á framleiðandann. Með þessari aðferðafræði sem í markaðsfræðunum er kölluð tog aðferð (e. Pull strategy) tókst Norðmönnum að margfalda útflutningsverðmæti á eldislaxi á rúmlega þriggja áratuga tímabili. Bæði með auknu framboði og hækkandi verði.

Vegna smæðar okkar í alþjóðlegu samhengi er illmögulegt fyrir íslensk útgerðarfyrirtæki að byggja upp öfluga vitund neytenda í í kringum sína eigin framleiðslu, en öllu gerlegra er fyrir greinina í heild sinni að þróa og markaðssetja gagnvart neytendum þá vöru sem verið er að framleiða hér á landi. 

Neytandinn veltir fyrir sér ýmsum eiginleikum vörunnar þegar hann er að ákvarða kaup. Hann virðir fyrir sér pakkningar, rifjar upp það kynningarefni sem hann hefur séð í gegnum markaðsstarf, hann tekur mark á því orðspori sem af vörunni fer o.s.frv. Eftir að heim er komið og neytandinn hefur smakkað sjálfur, bætast við í valsettið fyrir næstu kaup eiginleikar eins og bragð, áferð og lykt. Þessu til viðbótar koma svo þeir eiginleikar sem neytandinn tengir við vöruna og má koma einnig til skila í gegnum markaðsstarf eins og að fiskurinn sé ferskur (aldrei frosið), hann komi úr villtum stofni, komi úr hreinu og köldu hafi, hafi verið veiddur á sjálfbæran hátt og verkaður með hátækni aðferðum sem skila mestu bragðgæðum sem mögulegt er og svona er hægt að halda áfram.

Nú verður það að gerast að útflytjendur setji sameiginlega á stofn Markaðsskrifstofu íslenskra sjávarafurða. Skrifstofu sem hefur það að markmiði að villtur ferskur fiskur frá íslandi sem aldrei hefur frosið verði jafn verðmætur eða verðmætari heldur en eldisfiskur. Þetta er vel hægt ef greinin stendur saman. Ef það gerist ekki þá mun fallandi eftirspurn neytenda halda áfram að skaða greinina, með hverfandi hilluplássi og lækkandi verðum í samanburði við staðkvæmdarvöru. Fari svo, mun litlu skipta hvort takist að halda framboði stöðugu alla daga ársins.  

Ég verð að viðurkenna að ég óttast það tak sem Evrópusambandið nær á auðlindum okkar ef svokallaður Orkupakki 3 verður samþykktur á Alþingi á næstu vikum. Ef Alþingi samþykkir þriðja orkupakkann þá er þjóðin skuldbundin til að fylgja öllum reglum hans. Annað væri brot á EES samningnum. 

Í síðasta pistli mínum lofaði ég að draga upp sviðsmyndir sem sýna fram á undir hvernig aðstæðum þjóðin verður sannfærð um nauðsyn þess heimila lagningu raforkusæstrengs í kjölfar þess að Orkupakki 3 verður samþykktur. Hér koma þær:

Sviðmynd númer eitt. (fjárhagsleg þvingun)

Árið er 2020 og Alþingi hefur nýlega samþykkt Orkupakka 3. Erlendur lögaðili aðili óskar þess lögformlega við íslenska ríkið að fá að leggja hingað raforkusæstreng. Erindið er rætt á Alþingi og ákveðið er að leggja málið fyrir þjóðaratkvæði. Alþingi staðfestir vilja þjóðarinnar og tilkynnir þessum erlenda aðila að þjóðin hafi hafnað þessari lögmætu umsókn (í þjóðaratkvæði). Umsóknar aðilinn sættir sig ekki við tæknilegar viðskiptahindranir af hálfu ríkisstjórnarinnar þar sem samkvæmt lögum bæði í Evrópu og hér á Íslandi er rafmagn skilgreint sem vara, því er óheimilt samkvæmt ákvæðum EES samningsins um frjáls viðskipti að hindra frjálst flæði vöru og þjónustu. 

Umsóknar aðilinn kærir ákvörðun Alþingis og krefst skaðabóta auk þess að hindrunum þessum verði rutt úr vegi. Íslenska ríkið er dæmt til þess að heimila lagningu raforkusæstrengs að öðrum kosti greiða himinháar skaðabætur (70 til 100 milljarða eða 10% af fjárfestingunni) á hverju ári, þar til að heimild fyrir lagningu strengsins liggur fyrir, samþykkt af Alþingi. Þingmenn eiga engan annan kost en að samþykkja lagningu strengsins til þess að losa þjóðina undan þeim álögum sem á hana hafa verið lagðar. 

Sviðsmynd númer tvö (Þvingun vegna ytri áhrifa)

Þessa sviðsmynd setti ég fram fyrst í pistli sem ég skrifaði hér 16. maí 2019 síðastliðinn. Horfum nú fram til ársins 2040 eða fram um ríflega 20 ár, mikil tækniþróun hefur átt sér stað á öllum sviðum enda svokölluð fjórða iðnbylting verið á fullri ferð og ekki sér fyrir um allar þær breytingar sem eru að ganga yfir heiminn. Vegna breytinga á markaði m.a. vegna mikillar gjaldtöku á kolefnis útblæstri á flutningum bæði hrávara og tilbúinna afurða hefur stóriðjan að mestu farið úr landi þar sem orkuverð plús kolefnisgjald sem er óhagkvæmt hér vegna legu landsins, langt frá helstu uppsprettum hráefnis og mörkuðum. Kolefnisgjaldið hefur orsakað það að stóriðnaðarframleiðsla er mun hagkvæmari annaðhvort hjá hráefnisuppsprettum eða við helstu markaðssvæði. 

Þessi þróun hefur haft það í för með sér að 80% af allri þeirri orku sem framleidd er hér á landi er ekki að seljast. Fjöldagjaldþrot blasir við í orkugeiranum ef ekki verður lagður hingað raforkusæstrengur eins fljótt og mögulegt er. Raforkuverð til þjóðarinnar ríkur hér upp úr öllu valdi vegna rekstrarerfiðleika raforkuframleiðenda sem þrýsta nú sem aldrei fyrr á verðhækkanir og lagningu raforkusæstrengs. Þingmenn eiga ekki annan kost til þess að stemma stigum við þeim vandræðum sem sem orkufyrirtækin eru komin í heldur en að samþykkja lagningu sæstrengs til landsins. 

Sviðsmynd númer þrjú (Þvingun raforkuframleiðenda)

Árið er 2025, Landsvirkjun hefur þvingað stóran hluta af stóriðjunni til þess að leggja hér niður starfsemi, með því að hækka verð á orku til þeirra langt umfram það sem hefur gerst hefur á heimsmarkaði. Þetta gerist í áföngum þegar samningar við stóriðjuna losna hver af öðrum. Hækkanirnar verða slíkar að stóriðjufyrirtækin sjá hag sínum betur borgið með því að flytja starfsemina til landa þar sem hagkvæmara orkuverð fæst. Líkt og í sviðmynd tvö þá myndast mikið magn umframorku í kerfinu sem þarf að koma í verð til þess að raforkukerfið verði sjálfbært. 

Veruleg rekstrarvandræði blasa við Landsvirkjun ef ekki fæst heimild til þess að leggja hingað sæstreng og selja í gegnum hann þá orku sem stóriðjan notaði áður. Alþingi sér fram á verulega efnahagskreppu til lengri tíma ef Landsvirkjun verður ekki komið til hjálpar með að koma orkunni í verð með því að leggja hingað raforkusæstreng. 

Vera kann að fólki þyki þessi sviðmynd óraunhæf en hún er þrátt fyrir allt sú sviðsmynd af þessum þrem sem hér eru settar fram sem líklegust er til þess að rætast. Í raun má halda því fram að þetta ferli sé þegar hafið. Álver Ríó Tintó í Straumsvík hefur verið rekið með umtalsverðum halla frá árinu 2010 er Landsvirkjun gerði við félagið nýjan stórhækkaðan orkusamning sem kippti rekstrargrundvelli undan félaginu að verulegu leiti. Samningar við kísilmálmverksmiðju Elkem á Grundartanga eru í uppnámi og því ríkir fullkomin óvissa með framhald þar. Norðurál á Grundartanga gerði nýlega samning við Landsvirkjun til 5 ára (gildir til 2025) þar sem orkuverð hækkar verulega og áhugavert verður að skoða rekstrarniðurstöður þar þegar sá samningur hefur tekið gildi. 

Öllum má vera ljóst að Landsvirkjun hefur undirbúið komu raforkusæstrengs til landsins um langt skeið. Fyrirtækið hefur þegar eitt hundruðum milljóna í undirbúning á þessu verkefni og kynnt þá möguleika sem slíkur strengur getur haft á afkomu fyrirtækisins til lengri tíma, reglulega á ársfundum sínum. 

Peðin sem fórnað verður í þessari refskák gangi hún fram eins og flest bendir til,  eru almenn heimili á íslandi og íslensk atvinnufyrirtæki sem bæði munu þurfa að búa við ört hækkandi raforkuverð sem kemur til með að sveiflast eftir tíðarfari og markaðsaðstæðum í Evrópu en ekki aðstæðum hér á landi. 

Þetta er merkilegt í því ljósi að þeir sem telja að óhagkvæmt sé að taka hér upp gjaldmiðilinn Evru, helst vegna þess að sveiflur hans séu ekki í takti við íslenskt efnahagslíf. Virðast núna komast að þeirri niðurstöðu að það sé gott fyrir íslenskt efnahagslíf að raforkuverð hér sveiflist í takti við Evrópskt tíðarfar en ekki íslenskan raunveruleika.

Mikil átök hafa verið um þriðja orkupakka Evrópusambandsins sem Alþingi er með til umfjöllunar þessa dagana. Átökin hverfast um lögfræðileg álitaefni að mestu, en gallinn við þessa umræðu er að hún er einsleit og átakafletir hafa snúist um hvort lögfræðilegir fyrirvarar sem fylgjendur innleiðingar vilja festa með þingsályktun haldi gagnvart Evrópusambandinu.

Ég ætla í nokkrum línum að horfa á þetta mál útfrá viðskiptalegum hagsmunum þjóðarinnar og setja fram sviðsmynd í framtíðinni. En það hefur sárvantað í þessa umræðu að framtíðin sé skoðuð í mismunandi sviðsmyndum.  Orðið þjóðin í þessum skrifum mínum er hér notað sem samnefnari heimila og fyrirtækja hér á landi.

Horfum nú fram til ársins 2040 eða fram um ríflega 20 ár, mikil tækniþróun hefur átt sér stað á öllum sviðum enda svokölluð fjórða iðnbylting verið á fullri ferð og ekki sér fyrir um allar þær breytingar sem eru að ganga yfir heiminn. Vegna breytinga á markaði m.a. vegna mikillar gjaldtöku á kolefnis útblæstri á flutningum bæði hrávara og tilbúinna afurða hefur stóriðjan að mestu farið úr landi þar sem orkuverð plús kolefnisgjald sem er óhagkvæmt hér vegna legu landsins, langt frá helstu uppsprettum hráefnis og mörkuðum. Kolefnisgjaldið hefur orsakað það að stóriðnaðarframleiðsla er mun hagkvæmari annaðhvort hjá hráefnisuppsprettum eða við helstu markaðssvæði. 

Þessi þróun hefur haft það í för með sér að 80% af allri þeirri orku sem framleidd er hér á landi er ekki að seljast. Fjöldagjaldþrot blasir við í orkugeiranum ef ekki verður lagður hingað raforkusæstrengur eins fljótt og mögulegt er. Raforkuverð til þjóðarinnar ríkur hér upp úr öllu valdi vegna rekstrarerfiðleika raforkuframleiðenda sem þrýsta nú sem aldrei fyrr á verðhækkanir og lagningu raforkusæstrengs. Þingmenn eiga ekki annan kost til þess að stemma stigum við þeim vandræðum sem sem orkufyrirtækin eru komin í heldur en að samþykkja lagningu sæstrengs til landsins. 

Tenging sæstrengs virkjar jú öll ákvæði þriðja orkupakkans og þeirra pakka sem á eftir koma. Þá dynur á þjóðinni það framsal fullveldis sem innbyggt er í þennan reglubálk. ACER og National regulator (landsreglarinn) sem báðir lúta valdi framkvæmdastjórnar ESB, þessir aðilar munu hafa lokaorð um hversu mikla orku má flytja út og á hvaða verði. Þjóðin mun þurfa að sætta sig við að þrátt fyrir miklar auðlindir landsins mun Evrópusambandið ákvarða orkuverð það sem þjóðinni er boðið til notkunar hér innanlands. 

Mikill hluti þeirrar framleiðslu og nýsköpunar sem er í landinu mun færa sig nær mörkuðum, á eftir framleiðslunni og tækifærunum fer fjármagnið og síðan unga fólkið.

Þetta er vissulega nokkuð dökk mynd sem ég dreg hér upp en hún er samt ekki óraunhæf. Hún gæti auðveldlega raungerst ef undanlátssemi Alþingis gagnvart erlendu valdi heldur áfram. Þannig tel ég að við getum ekki útilokað að hingað verði lagður sæstrengur. Það er ekki viðskiptalega klókt að vera búinn að binda í reglugerðir að kaupandinn ákveði á hvaða verði orkan verði seld þegar að því kemur. 

Í stað þess að stagla um lögfræðileg álitaefni tel ég að við eigum að velta fyrir okkur framtíðinni og hvaða afleiðingar hljótast af gjörðum okkar núna. Ég skal viðurkenna að ég á erfitt með að sjá jákvæðar myndir til framtíðar á þessum orkupökkum ESB. Því lýsi ég eftir þeim frá þeim aðilum sem styðja þessa innleiðingu á þessu regluverki og lofa að ég skal hlusta með athygli.