Orsakatengsl neyslu og fjölgunar útsölustaða ofmetin

Enn á ný ætla ég mér að setja hér nokkrar línur á blað um markaðssetningu á áfengi í tengslum við áfengisfrumvarpið svokallaða, þrátt fyrir að það sé líkt og að lenda undir valtara svo mikill er tilfinningaþrungin hjá ýmsum þeim sem komið hafa fram á ritvöllinn opinberlega. 

Síðastliðinn laugardag birtist grein á mbl.is sem bar yfirskriftina „Aukið aðgengi eykur skaða“ þarna var á ferðinni frásögn frá hádegisfundi þar sem Ögmundur Jónasson stjórnaði umræðum. Spurningunum hver á að selja áfengi? Og hvað segja rann­sókn­ir? Var varpað upp til umræðu. Því miður átti ég ekki heimangengt á fundinn sem eflaust hefur verið afar fróðlegur. Mér finnst það til fyrirmyndar að standa að upplýstri umræðu þar sem öll sjónarmið fá að koma fram.

Í umræddri grein á mbl.is er sérstaklega fjallað um erindi sem Hlynur Davíð Löve læknir flutti. Þar voru dregnar fram afleiðingar þess ef drykkja eykst og myndin er ekki fögur. Ekki er nokkur vafi að aukin neysla áfengis er böl.

Nú má vera að túlkun blaðamannsins á framsögunni sé önnur en til var ætlast en ég ætla að leyfa mér að gera ráð fyrir að svo sé ekki.  Vandinn í framsetningu læknisins og það atriði sem ég á svo erfitt með að kaupa er þetta: Frummælandi gefur sér það að fjölgun útsölustaða muni auka neyslu. Ég hef ekki séð nokkra rannsókn (hef þó leitað víða) sem styður þá kenningu að á mettum markaði þar sem framboð er meira en eftirspurn aukist neysla við fjölgun útsölustaða. Þetta stenst ekki skoðun. Er beinlínis fræðilega röng ályktun. 

Það er rétt að aukið aðgengi á markaði þar sem eftirspurn er umfram framboð, hefur áhrif til aukningar. Því er ekki að fyrir að fara á markaði með áfengi í hinum vestræna heimi. Áfengismarkaður er skilgreindur af opinberum aðilum sem mettur markaður og hegðar sér við breyttum markaðsaðstæðum samkvæmt því. 

Samkvæmt greininni á mbl.is var einnig gerður samanburður á milli Danmerkur og Íslands hvað varðar lög og reglur um aðgengi annarsvegar og neyslu og sölu á áfengi hinsvegar. Ný­gengi og algengi flestra þeirra sjúk­dóma sem tengja má beint við áfeng­isneyslu var hæst í Dan­mörku, en lægst á Íslandi og lífs­lík­ur reynd­ust mest­ar á Íslandi. 

Það getur reynst hættulegt að draga fram tölur líkt og þessar, með það í huga að sýna fram á orsakatengsl, sérstaklega ef ekki hefur verið reynt að einangra aðrar breytur. Þannig er bæði þekkt og viðurkennt að verðlagning á áfengi er sá þáttur sem mest áhrif hefur á neyslumunstur. Það er líka þekkt að verðlag á áfengi í Danmörku er umtalsvert lægra en það sem þekkist hér. Því eru talsverðar líkur að mun á heildarneyslu áfengis milli Danmerkur og Íslands megi frekar rekja til mismunar í verðlagningu en aðgengis.

Aðgerða er þörf í markaðsmálum sjávarfangs

Sjávarklasinn birti 20. febrúar síðastliðinn merkilega grein á vef sínum sem nefnist „Getum við notað áföll til þess að hugsa hlutina upp á nýtt?“ Í þessari útgáfu Sjávarklasans kemur fram að í nýliðnu verkfalli sjómanna hafi reynst tiltölulega auðvelt fyrir söluaðila á erlendum mörkuðum að skipta út íslensku flökunum fyrir norsk eða rússnesk eða að bjóða aðrar hvítfisktegundir.

Í janúar 2015 ritaði ég grein þar sem ég benti á stöðu íslensks fisks í huga þýskra neytenda. Þá höfðu Norðmenn nýlega lokið afar yfirgripsmikilli rannsókn á þýska neytendamarkaðnum með sjávarafurðir. Þessi rannsókn Norðmanna leiddi í ljós að samningsstaða íslenskra aðila í útflutningi á sjávarafurðum er veik. Ástæðan er helst sú að vitund neytenda í mið Evrópu á sérstöðu íslenskra sjávarafurða er lítil. 

Í þessari rannsókn Norðmanna mátti sjá sterkar vísbendingar um að þýskir neytendur þekkja ágætlega norskan lax og norskan gönguþorsk. En það sem vakti sérstakan áhuga minn var sú staðreynd að þarna var að finna sterkar vísbendingar um að þýskir neytendur telji íslenska þorskinn vera þýskan.

Það er síðan í sjómannaverkfalli nú tveimur árum síðar sem staðfesting á því að vísbendingin eigi við rök að styðjast kemur fram. Íslenskum fisk var skipt út fyrir fisk frá öðrum löndum án þess að neytendur þar hefðu við það nokkrar athugasemdir. 

Ekki er nokkur vafi að miklir fjármunir töpuðust á sjómannaverkfallinu en líkt og Sjávarklasinn nefnir í grein sinni, má færa sannfærandi rök fyrir því að tjónið af aðgerðarleysinu á samrýmdri markaðssetningu sjávarafurða geti jafnvel verið enn meira og það fer vaxandi.

Stjórnendur útflutningsfyrirtækja sjávarafurða á Íslandi virðast lítið hafa nýtt sér aðgreiningarmöguleika afurða sinna gagnvart öðru sjávarfangi á erlendum mörkuðum. Líklegustu skýringarnar eru annað hvort þær, að þeir hafi ekki gert sér fulla grein fyrir ávinningnum af því eða ekki talið hann nægilega mikinn. Sú atburðarás sem fór í gang með staðkvæmdarvörur í kjölfar þess að ekki tókst að flytja út afurðir vegna verkfalls ætti að ýta duglega við þeim.

Raunar er það svo að einstaka aðilar hafa áttað sig á þessu en ekki fundið leið til þess að ná fram samstöðu meðal fjöldans í langtíma markaðsátak. Þannig sagði Helgi Anton Eiríksson forstjóri Iceland Seafood á Viðskiptaþingi nýverið að Íslendingar ættu að leggja kapp á að hefja beint samtal við erlenda neytendur á vörunum okkar en láta ekki staðar numið þar sem við erum núna. Helgi hittir þarna algerlega naglann á höfuðið. 

Vegna langtíma skorts á samtali við erlenda neytendur hefur vitund þeirra um gæði og sérstöðu íslensks sjávarfangs dvínað. Áhrif þessa til lengri tíma fyrir útflytjendur eru minnkandi hlutdeild og lægra verð. Nýjustu rannsóknir benda til þess að með uppbyggingu vörumerkjavitundar í huga neytenda sé eftir verulegum ávinning að sækjast. Ávinning sem árlega gæti skilað tugum prósenta í auknum útflutningsverðmætum ef rétt er á málum haldið.